Stosowanie ziół w laktacji

Już w starożytnych Grecji i Rzymie stosowano zioła w okresie laktacji – jedne na pobudzanie, inne na zahamowanie. Wiedza z zastosowania ziołolecznictwa jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Często przekonanie o bezpiecznym  stosowaniu jakiegoś zioła w określonym celu opiera się wyłącznie na wieloletniej tradycji ich stosowania. Badacze zidentyfikowali 400 gatunków roślin, które są uważane za laktogenne. Nie udało się jednak wyjaśnić mechanizmu działania wszystkich ziół, ani ich skuteczności. Uważa się, że działa tu wiele czynników, a najsilniejszym jest efekt placebo. Efekt ten wzmacniają tradycje regionalne. Dodatkowo – poprawa samopoczucia karmiącej np. poprawa apetytu, zwiększone nawodnienie, ułatwienie trawienia, czy obniżenie napięcia nerwowego. Wiadomym jest, że poziom laktacji uzależniony jest od różnych uwarunkowań, w tym prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Dlatego też wpływając na poprawę swojej kondycji mamy szansę na zwiększenie poziomu laktacji.  I odwrotnie – w momentach osłabienia, złego samopoczucia, czy zastosowania ziół hamujących laktację – produkcja mleka spadnie.

W okresie laktacji trzeba zatem wykazać szczególną ostrożność, wybierając tylko te z ziół, które mogą okazać się pomocne i bezpieczne. Pożądane działanie w zakresie laktacji, potwierdzone badaniami naukowymi, wykazały tylko niektóre z nich. W Polsce zioła są stosowane zazwyczaj bez zaleceń lekarskich, konsultacji ze specjalistą fitoterapii. Wiele kobiet uważa leczenie ziołami za bezpieczniejsze od leczenia farmakologicznego. Substancje aktywne występujące w ziołach faktycznie nie są szkodliwe w okresie laktacji dla matki i dziecka, jednak trzeba pamiętać o tym, że niektóre z nich mają negatywny wpływ na laktację. Ponadto wspomaganie ziołami nie zastąpi porady laktacyjnej i może nie przynieść spodziewanego efektu bez wnikliwej diagnostyki problemu.

Które z ziół zatem można stosować bezpiecznie na zwiększenie lub zahamowanie laktacji?

Poniżej wymienione zostały zioła stosowane przez kobiety w okresie laktacji oraz te, które występują w składzie różnych herbatek i mieszanek ziołowych. W kolejnych artykułach poznacie właściwości poszczególnych ziół, bo jak się okazuje przypisywane właściwości nie wszystkich z nich zostały potwierdzone badaniami.

Zioła zostały pogrupowane wg najczęściej przypisywanym im właściwościom (choć nie wszystkie zostały potwierdzone).

Zioła wspomagające laktację (mlekopędne) – galaktogogi

W przypadku niedoboru pokarmu najlepszą z metod na zwiększenie laktacji jest częste przystawianie dziecka do piersi lub stymulacja laktacji poprzez odciąganie pokarmu laktatorem m.in. metodą Power Pumping czy 7-5-3. Dodatkowo można stosować zioła wspomagające laktację.

Zdarza się też, że z powodu różnych chorób, aby wykarmić dziecko własnym pokarmem, kobieta musi stosować suplementy podtrzymujące laktację. W takich właśnie okolicznościach można wspomóc się ziołami lub mieszankami ziół wykazującymi działanie zwiększające laktację.

• Rutwica lekarska (Galega officinalis, ang. goat’s)
• Kozieradka (Trigonella foenum, ang. fenugreek)
• Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica, ang. stinging nettle)
• Kmin rzymski (Cuminum cyminum, ang. cumin)
• Kminek zwyczajny (Carum Carvi, ang. caraway) stosowany w postaci olejku kminkowego (oleum carvi)
• Ostropest plamisty (substancja sylimaryna)
• Drapacz lekarski (Cnicus benedictus, ang. blessed thistle)
• Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus, ang. common hop)
• Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis, ang. marshmallow)
• Malina właściwa (Rubus idaeus, ang. raspberry)
• Niepokalanek pieprzowy (Vitex agnus castus, ang. chasteberry).

Zioła hamujące (wyciszające) laktację – antygalaktogogi

Gdy kobieta chce lub musi zakończyć karmienie, również pomocne mogą okazać się niektóre z ziół, wykazujące działanie hamujące laktację, czyli zmniejszające ilość wytwarzanego mleka w piersiach. Herbatki zawierające antygalaktogogi można stosować również w przypadku nadmiernej produkcji mleka (nawał, nadmierna laktacja spowodowana nadużywaniem laktatora, nadprodukcja mleka powodująca krztuszenie się dziecka w czasie karmienia piersią).

• Szałwia lekarska (Salvia officinalis, ang. sage)
• Mięta pieprzowa (Mentha x piperita, ang. peppermint)
• Pietruszka (Petroselinum crispum, ang. parsley)
• Lebiodka pospolita, olejek oregano (Origanum vulgare, ang. marjoram, oil of oregano)
• Koper włoski (Foeniculum vulgare, ang. fennel)
• Kwiaty jaśminu (Jasminum, ang. jasmine flower)
• Czarny orzech (Juglans nigra, ang. black walnut)
• Krwawnik pospolity (Achillea millefolium, ang. yarrow)
• Barwinek (Vinca minor, ang. periwinkle)
• Szczaw (Rumex, ang. sorrel)
• Melisa lekarska (Melissa oficinalis, ang. lemon balm)
• Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L., ang. hops, common hop) – działanie estrogenów.

Przepis na “domową” mieszankę hamującą laktację:

po 25 g szałwii lekarskiej, liści orzecha włoskiego i mięty zalać wrzątkiem. Odcedzić po 10 minutach. Napar pić 3 razy dziennie po jednej szklance.

Zioła stosowane miejscowo lub z innych przyczyn

• Szałwia lekarska (Salvia officinalis, ang. sage) – działa ściągająco na poranione brodawki.
• Rumianek pospolity (Matricaria recutita, ang. chamomile) – działa ściągająco na poranione brodawki.
• Nagietek lekarski (Calendula officinalis, ang. marigold) – działa ściągająco na poranione brodawki.
• Kapusta (Brassica, ang. cabagge) – schłodzone liście tego warzywa stosowane do okładów na piersi.
• Melisa lekarska (Melissa oficinalis, ang. lemon balm) – działa uspokajająco.
• Koper ogrodowy (Anthum graveolens, ang. dill) – działa wiatropędnie, antyseptycznie.
• Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica, ang. stinging nettle) – działanie moczopędne, przeciwbiegunkowe, wzmacniające na cały organizm, pobudza produkcję hemoglobiny.
• Werbena pospolita (Verbena officinalis, ang. vervain) – działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe.
• Czarnuszka siewna (Nigella sativa, ang. black caraway) – działanie moczopędne i żółciopędne.
• Anyż (Pimpinella anisum, ang. anise) – działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, rozkurczowe.
• Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L., ang. hops, common hop) – działanie oczyszczające, moczopędne, uspakajające (szyszki).
• Mniszek lekarski (Taraxacum officinale, ang. dandelion)  – działanie żółciopędne, przeczyszczające i moczopędne.

Pamiętajmy jednak, że każdy może inaczej reagować na daną substancję czy określone zioło, dające różne efekty u różnych osób. Czas, kiedy pojawiają się efekty stosowania herbatek ziołowych bywa zróżnicowany u każdej mamy – zwykle zajmuje to kilka dni (do tygodnia). Picie herbatek laktacyjnych przynosi pożądany efekt, jeśli co jakiś czas zmienia się ich skład lub przerywa stosowanie na tydzień lub dwa. Daje to lepszy efekt niż picie określonego zioła czy mieszanki przed dłuższy czas.

Uwagi

Zioła wykazują czasami właściwości alergizujące czy przeczyszczające, czy mogą wywołać rozdrażnienie u dziecka. Dlatego też pijąc jakiekolwiek zioła zawsze musimy obserwować zarówno samopoczucie i zdrowie mamy, jak i dziecka karmionego mlekiem z piersi. Ponadto przyjmowane zioła mogą zmienić smak, zapach mleka, czasem w sposób, którego dziecko nie zaakceptuje.

Źródła:

1. “Karmienie piersią w teorii i praktyce”, pod red. Magdaleny Nehring – Gugulskiej, Moniki Żukowskiej – Rubik, Agnieszki Pietkiewicz.
2. “Prawie wszystko o ziołach”, Mateusz Emanuel Senderski.
3. “Apteka Natury”, Jadwiga Górnicka.
4. „Galaktogogi w świetle badań naukowych”, dr n. med. Magdalena Nehring – Gugulska, IX Zjazd CNoL.
5. Leksykon laktacyjny leków i innych produktów,  http://www.e-lactancia.org
6. „Too much milk: Sage and other herbs for decreasing milk supply”, Kelly Mum, http://kellymom.com/
7. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.