Przechowywanie (mrożenie) mleka kobiecego
Mamy karmiące piersią rzadko zastanawiają się w jaki sposób należy przechowywać własne mleko. Niektóre z nich odciągają pokarm tylko w okresie nawału mlecznego i po prostu wkładają do domowego zamrażalnika bez zastanowienia, aby później zużyć go do kąpieli dziecka lub wylać do zlewu. Jeśli powiedzie się karmienie piersią, ich dzieci często odmawiają picia mleka w inny sposób niż z piersi i matki nie mają potrzeby odciągania i przechowywania pokarmu.
Niektóre mamy odciągają mleko okazjonalnie lub po powrocie do pracy, ale wówczas zazwyczaj odciągają mleko do bieżącego spożycia, nie gromadzą go.
Inaczej ma się rzecz w przypadku mam karmiących wyłącznie odciągniętym pokarmem (karmiące piersią inaczej – KPI), dla których zasady postępowania z mlekiem kobiecym są bardzo istotne i wciąż je analizują. Prawidłowo odciągnięty oraz przechowywany pokarm stanowi dla ich dzieci optymalne pożywienie i to nie tylko w okresie niemowlęcym, ale i później. Dlatego aż tak ważne jest dla nich, aby stosować się do określonych zasad, pozwalających zachować jak najlepsze właściwości mleka.
Zasady a praktyka
Fundacja Bank Mleka Kobiecego opracowała zasady postępowania z mlekiem kobiecym w szpitalu, które z powodzeniem mogą mieć zastosowanie dla warunków domowych. „Zalecenia to forma rekomendacji wynikająca zarówno z dostępnych aktualnych publikacji naukowych, jak też z doświadczenia w pracy klinicznej, przy pacjencie i znajomości zasad funkcjonowania oddziału neonatologicznego, w tym procedury karmienia tych dzieci. Nowe badania naukowe wciąż trwają i jeśli pojawią się jakieś nowe wytyczne, zmieniające to, co zaproponowałyśmy, to będą robione aktualizacje.
We wszystkim najważniejszy jest zdrowy rozsądek i ograniczenie wykonywania niepotrzebnych procedur np. wielokrotnego podgrzewania, mrożenia mleka, itp. Te działanie zarówno zmniejszają wartość odżywczą, jak też immunologiczną mleka, a w pewnych sytuacjach mogą, tak jak podawanie każdej źle przechowywanej żywności, stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia noworodka, niemowlęcia.
Mleko kobiece niepasteryzowane jest oczywiście specyficznym pożywieniem, zawierającym w swoim składzie substancje przeciwdziałające intensywnemu mnożeniu się drobnoustrojów chorobotwórczych, ale nie zwalnia to nas z obowiązku zachowania ostrożności i przestrzegania pewnych zasad higieny, jeśli mamy do czynienia z hospitalizowanym, chorym noworodkiem. W domu rygory mogą być trochę łagodniejsze.”
Definicje mleka
Aby mówić w ogóle o zasadach przechowywania mleka dobrze jest poznać definicje w zależności od etapu jego obróbki, tj.:
- mleko świeże – mleko kobiece odciągnięte, przechowywane w temp. pokojowej (od +18°C do +25°C) lub schłodzone do temp.+4°C
- mleko zamrożone – mleko kobiece zamrożone w temp. -20°C
- mleko rozmrożone – mleko kobiece, które było wcześniej zamrożone, po rozmrożeniu ostatniego kryształka lodu.
Idealnie by było karmić dzieci mlekiem świeżym, ponieważ jego skład jest wówczas najbardziej zbliżony do mleka, które pije dziecko bezpośrednio z piersi. Pokarm kobiecy nie psuje się szybko, w przeciwieństwie do mieszanki sztucznej, ponieważ jest żywą materią i zawiera komórki, które hamują rozmnażanie się bakterii. Jednak wraz z upływem czasu, zmian temperatury, czy obróbki zachodzą w nim różne procesy biochemiczne i mikrobiologiczne zmieniające skład mleka – właśnie dzięki temu, że jest ono „żywe”.
Mleko świeże
Mleko świeże odciągnięte z piersi najlepiej jest użyć jak najszybciej lub schłodzić do temp. +4°C.
Temperatura pokojowa
Z doświadczeń niektórych mam KPI wynika, że w warunkach domowych mleko nadaje się do spożycia nawet do 10-12 godzin. Jednak zdarza się, że już znacznie wcześniej mleko nie nadaje się do spożycia. Zawsze przed nakarmieniem dziecka należy mleko powąchać i spróbować, czy nie ma kwaśnego smaku. Takie mleko nie nadaje się do spożycia. Ponadto po około 4 godzinach zmniejszają się wartości odżywcze mleka, rozkładają się tłuszcze powodując tzw. zjełczały zapach i posmak. Chodzi o to, żeby nie trzymać mleka niepotrzebnie w temperaturze pokojowej, dłużej niż 4-6 godziny, jeśli nie planujemy podać go dziecku. W takiej sytuacji, w zależności od potrzeb, najlepiej jest je od razu schłodzić bądź zamrozić.
Chłodziarka
Jeśli posiadamy chłodziarkę (lodówkę), która utrzymuje temperaturę +4°C (wskazane jest monitorowanie temperatury), to mleko świeże może być przechowywane w takich warunkach do 96 godzin (4 doby). Jeśli nie planujemy zużyć mleka świeżego w ciągu 96 godzin, wówczas należy je jak najszybciej zamrozić. Termin 96 godzin został wyznaczony dla mleka, którym są karmione dzieci donoszone, urodzone przedwcześnie oraz dzieci chore znajdujące się w szpitalu. Według niektórych źródeł, w warunkach domowych okres ten może zostać przedłużony nawet do 8 dni (192 godziny). Natomiast w lodówce, gdzie maksymalna temperatura wynosi +10°C – pokarm można przechowywać tylko przez 3 dni. Mleko, które było transportowane w temperaturze od 4°C do 15°C może być przechowywane maksymalnie do 24 godzin.
Zasady:
- Mleko odciągnięte w odpowiednich warunkach z zachowaniem zasad higieny należy przechowywać w pojemnikach do tego przeznaczonych. Ewentualnie, tylko na potrzeby domowe, w przeznaczonych do tego celu woreczkach (uwaga na stosunkowo łatwe mechaniczne uszkodzenie zamrożonych woreczków).
- Właściwy dobór przechowywanego pokarmu ułatwia oznakowanie każdego pojemnika poprzez podanie: daty i godziny odciągania, ilości pokarmu, czy innych informacji istotnych z punktu widzenia matki. Podczas pobytu w szpitalu pojemniki muszą dodatkowo bezwzględnie zawierać dane personalne matki lub dziecka, dla którego mleko jest przeznaczone.
- Mleko kobiece należy przechowywać wewnątrz lodówki (nie na drzwiach), najlepiej na dolnej półce przy tylnej ściance. W tym miejscu bowiem jest najbardziej stała temperatura. Na półkach umieszczonych na drzwiach lodówki zazwyczaj jest wyższa temperatura niż w komorze lodówki. Ponadto zmienia się ona pod wpływem otwierania lodówki w czasie jej normalnego użytkowania.
- Najlepiej jest schłodzić mleko bezpośrednio po odciągnięciu.
- W przypadku, gdy musimy połączyć mleko z kilku odciągnięć (optymalnie z 12-24 godzin), aby uzyskać jedną porcję, wówczas należy każdą kolejną porcję odciągniętego mleka najpierw schłodzić i dopiero dodać do mleka odciągniętego wcześniej, przechowywanego już w lodówce.
- Najlepszym rozwiązaniem jest gromadzenie mleka w pojemniku w ilości przeznaczonej na jeden posiłek.
- W warunkach domowych odciągnięte mleko może być przechowywane razem z inną żywnością. Zaleca się jednak, aby trzymać je na wydzielonej do tego celu półce lub w wydzielonym pojemniku.
Mleko podgrzane
Mleko kobiece stojące w temperaturze pokojowej zazwyczaj nie wymaga podgrzania go przed podaniem dziecku. Jeśli jednak zostanie podgrzane do temperatury około 36-37°C powinno zostać jak najszybciej spożyte, maksymalnie w ciągu 4 godzin. Mleko podgrzane i niezużyte w tym czasie nie powinno być ani podawane dziecku, ani dalej przechowywane, trzeba je wylać. Chodzi o to, żeby nie podawać dziecku po kilku godzinach resztki mleka pozostałej z poprzedniego karmienia w tej butelce. Może bowiem ono być zmieszane ze śliną dziecka i drobnoustrojami chorobotwórczymi, które dostały się do tego mleka w trakcie poprzedniego karmienia.
Poza tym każdy proces podgrzewania i ochładzania mleka zmniejsza jego wartości odżywcze i immunologiczne. Jeśli nie ma takiej konieczności, to nie należy narażać mleka na te straty.
Mleko można podgrzewać w:
- ciepłej kąpieli wodnej/pod strumieniem bieżącej ciepłej wody,
- podgrzewaczu służącym do tego celu.
Uwaga! Nie wolno podgrzewać mleka w mikrofalówce, ani bezpośrednio na palniku / płycie kuchenki. Takie działania mogą doprowadzić do przegrzania mleka, a w efekcie utraty cennych składników, czy poparzenia jamy ustnej dziecka.
Mleko zamrożone
Pokarm przeznaczony do zamrożenia nie powinien wypełniać pojemnika w pełnej jego objętości. Należy zostawić w nim trochę wolnej przestrzeni (około 20% naczynia).
Czas przechowywania mleka kobiecego w:
- zamrażalniku wewnątrz lodówki (wspólne drzwi, temp. ok. -10°C) – 1-2 tygodnie,
- zamrażalko – lodówce (oddzielne drzwi, temp. ok. -14°C) – kilka tygodni, max. 3 miesiące,
- zamrażarce (temp. -18 °C do –20 °C) – okres “optymalny” to 6 miesięcy (dotyczy mleka, które ma być podane dla noworodka), w warunkach domowych – do 12 miesięcy.
Ze względu na aktywne procesy biochemiczne i mikrobiologiczne zachodzące w mleku bardzo ważne jest też utrzymywanie stałej temperatury jego przechowywania. Należy również unikać zbędnych cykli mrożenia / rozmrażania mleka, aby zapobiec zachodzącym w nim zmianom.
Mleko matki może być mrożone w zamrażalniku razem z inną żywnością. Zaleca się jednak, aby trzymać je w przeznaczonym do tego celu odrębnym pojemniku / koszyku. Konieczne jest monitorowanie temperatury wewnętrznej w zamrażalniku z uwagi na ryzyko rozmrożenia się pokarmu np. pod wpływem przerwy w dostawie energii elektrycznej, której możemy nie zauważyć.
O rozmrażaniu mleka kobiecego i czasach jego przechowywania dowiecie się z kolejnego artykułu. Przeczytaj również artykuł o mieszaniu mleka.
Składamy podziękowania dla Pani Doktor Urszuli Bernatowicz – Łojko (neonatolog, IBCLC) z Banku Mleka Kobiecego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu za udzielenie odpowiedzi na pytania zadane przez mamy KPI oraz pomoc merytoryczną przy powstaniu artykułu.
Źródła:
- „Zasady postępowania z mlekiem matki dla jej biologicznego dziecka przebywającego w szpitalu oraz ze sprzętem laktacyjnym – rekomendacje„, Fundacja Bank Mleka Kobiecego.
- Ulotka pt. „Mleko matki w domu i szpitalu”, Fundacja Bank Mleka Kobiecego.
- „Karmienie piersią w teorii i praktyce” pod red. Magdaleny Nehring – Gugulskiej, Moniki Żukowskiej – Rubik, Agnieszki Pietkiewicz.
- „Warto karmić piersią. I co dalej?”, Magdalena Nehring – Gugulska.
- „Program wczesnej stymulacji laktacji dla ośrodków neonatologicznych i położniczych III stopnia referencyjności”, publikacja Standardy Medyczne, Pediatria, 2014, t.11.
- Correction to: ABM Clinical Protocol #8: Human Milk Storage Information for Home Use for Full-Term Infants, Revised 2017, by Eglash A, Simon L, and The Academy of Breastfeeding Medicine Breastfeed Med 2017;12(7):390-39 DOI: 10.1089/bfm.2017.29047.aje.correx
- Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.