Używki – dlaczego kobiety po nie sięgają?

Używki, zgodnie z definicją zamieszczoną w encyklopedii PWN, to: „substancje lub mieszaniny substancji nie zawierające składników odżywczych lub zawierające je w ilościach nie mających znaczenia dla odżywiania człowieka, które jednak ze względu na swoje oddziaływanie fizjologiczne lub cechy organoleptyczne są spożywane lub w inny sposób wprowadzane do organizmu. Do używek należą: kawa, herbata, napoje alkoholowe i in.; używki zwiększają wartość energ. posiłku (napoje alkoholowe), mogą wpływać na procesy trawienia (przyprawy) lub pobudzać aktywność kory mózgowej (kawa, herbata, przejściowo usuwające zmęczenia i senność); używki spożywane w większej ilości oddziałują szkodliwie.” 

Najpopularniejsze używki

Znając definicję możemy wymienić najpopularniejsze używki stosowane przez społeczeństwo (kolejność przypadkowa). Należą do nich:

• narkotyki, 
• alkohol, 
• papierosy, papierosy elektroniczne,
• dopalacze,
• napoje z kofeiną.

Dlaczego sięgamy po używki? 

Używki są stosowane przez ludzkość prawdopodobnie od początku jej istnienia. Mało tego, wiele gatunków zwierząt upija się lub odurza w świadomy sposób (delfiny odurzają się neurotoksyną wydzielaną przez rybę rozdymkę, niektóre gatunki ptaków spożywają sfermentowane owoce). Cele stosowania używek są jasne. Zależy nam na skorzystanie z ich właściwości (innych niż odżywcze czy lecznicze). Używki takie jak kawa czy herbata, lekko pobudzają i niwelują zmęczenie. Niektóre przyprawy (np. gałka muszkatołowa) nadają żywności specyficzny smak czy aromat. Alkohol i narkotyki odurzają. 

Czasami przyczyny stosowania używek są nieco inne. Jedną z nich jest moda. Często, szczególnie młodzi ludzie, dają się namówić na wypicie piwa czy zapalenie jednego papierosa. Należy pamiętać, że większość używek jest bardzo uzależniająca i dość szybko traci się kontrolę nad tym kiedy sięgamy po używki. Do przyczyn stosowania używek zalicza się też stres. 

Stosowanie wybranych używek przez kobiety, w okresie planowania ciąży i w jej trakcie 

Świadomość kobiet odnośnie planowania rodziny znacznie wzrosła w ostatnich latach. Kobiety, coraz częściej, decydują się na ciążę w najbardziej optymalnym, dla siebie momencie. Mimo to, dużym problemem wciąż są używki i zaprzestanie ich stosowania podczas starań o dziecko jak i w okresie ciąży. 

Jak pokazują badania, kobiety wiedzą o konieczności zaprzestania stosowania alkoholu podczas ciąży. Dane GUS mówią, że ponad 95% kobiet całkowicie rezygnuje z picia alkoholu podczas ciąży. Wyniki te są bardzo zadowalające. Sytuacja wygląda nieco inaczej w odniesieniu do palenia papierosów. Dane statystyczne pokazują, że w Polsce ponad 17% kobiet ciężarnych pali papierosy! 

W piśmiennictwo uważano, że ogólne kampanie antyalkoholowe i antynikotynowe, kierowane przez media do kobiet w ciąży, przynoszą mierny skutek. Dlatego tak ważne jest, aby personel medyczny rozmawiał z pacjentkami i osobiście informował o ryzyku palenia papierosów i picia alkoholu. 

Badania w Polsce

Zgodnie z raportem „Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży” opracowanym w ramach „Profilaktycznego programu w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych” (współfinansowany w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, analiza danych uzyskanych w toku ogólnopolskich badań ankietowych przeprowadzonych na próbie 3451 położnic) “Większość badanych kobiet (66,17/%) nigdy nie paliło. Jeszcze przed zajściem w ciążę z nałogiem zerwało 11,87% respondentek. W trakcie ciąży skutecznie rzuciło palenie 16,10% kobiet. Niestety mimo że większość pań albo nie paliło nigdy, albo udało się im rzucić palenie przed zajściem w ciążę lub w jej trakcie to 5,86% badanych paliło także w tym okresie.” Zdecydowana większość przebadanych kobiet (67,04%) nie było narażonych na bierne palenie w domu. Respondentki najczęściej deklarowały picie lżejszych alkoholi (piwa, białe i czerwone wina). Czerwone wino jako spożywany alkohol wskazało aż 43,98% badanych. Natomiast alkohole mocne piło zdecydowanie mniej respondentek.

Alkohol najczęściej spożywały spożywały kobiety z wykształceniem wyższym magisterskim i zawodowym (odpowiednio: 45,90% i 40,36%). Najmłodsze badane najczęściej piły w ciąży oraz paliły papierosy. [9]

Jak poradzić sobie z nałogiem? 

Jeśli stosujemy używki okazjonalnie (np. kieliszek wina do niedzielnego obiadu) to rezygnacja z nich na okres ciąży będzie dość łatwa. Jeżeli natomiast stosowanie jakiejś używki jest twoim nałogiem, powinnaś zawalczyć z nim, zanim znajdziesz w ciążę. Rezygnacja z nałogu z dnia na dzień jest możliwa, ale wymaga ogromnej silnej woli. Statystycznie największym problemem jest palenie papierosów. Jest część kobiet, która widząc dwie kreski na teście natychmiast wyrzuca papierosy do kosza, jednak tylko nielicznym udaje się zrezygnować z palenia na dobre. W jaki sposób poradzić sobie z nałogiem? Można skorzystać z pomocy terapeuty, rodziny czy przyjaciół. Jeśli nie wiesz do kogo się udać po pomoc, porozmawiaj ze swoim lekarzem, on na pewno pomoże ci znaleźć pomoc. 

Jeżeli nie jesteś jeszcze w ciąży, ale planujesz z partnerem starać się o dziecko, możesz spróbować zrezygnować z nałogu metodą kaizen. Polega ona na stosowaniu tak małych kroków, aby nie odczuć ich chwilowego działania. Jeśli palisz paczkę papierosów dziennie, to po otwarciu paczki wyrzucaj jednego do kosza. Nadal będziesz widziała, że wypalasz całą paczkę. Z czasem, gdy będziesz na to gotowa, wyrzuć dwa papierosy. Tak wiem, że to długotrwały proces ale przynosi lepsze efekty niż przy całkowitym rzucaniu z dnia na dzień. 

Na zakończenie 

Używki są bardzo uzależniające. Stosowanie ich nie ma praktycznie, żadnych korzyści pod względem zdrowotnym. Ich działanie nie jest dla nas niezbędne. Jednak ludzie, z różnych względów sięgają po nie. Czasem doprowadza to do uzależnień. 

Obecnie coraz więcej mówi się o szkodliwości alkoholu. Wiele badań dowodzi, że wypijanie przez kobiety w ciąży nawet małej ilości alkoholu wpływa negatywnie na rozwijający się płód. 

A mimo to nadal krąży wiele mitów, dotyczących niewielkiej szkodliwości wypijania umiarkowanych ilości alkoholu podczas starań o dziecko, czy w trakcie ciąży, np. picie czerwonego wina dla zwiększenia powodzenia w procedurze in vitro. 

Dlatego w czasie starań o dziecko, czy dowiedziawszy się o ciąży, kobiety powinny dołożyć wszelkich starań, aby zrezygnować ze stosowania szkodliwych substancji. Jest to niezwykle trudne jeśli kobieta jest uzależniona. 

Pamiętaj, zanim sięgniesz po używki, zastanów się, czy warto. Więcej o najpopularniejszych używkach przeczytasz w odrębnym artykule.

Milena Żebrowska – inżynier żywienia człowieka i oceny żywności.

Źródła:

1. Lesińska-Sawicka M.: Planowanie ciąży a stosowanie używek w czasie ciąży przez  kobiety z wybranych krajów europejskich. Probl Hig Epidemiol  2011, 92(1): 127-131 
2. Pawłowska-Muc  A. K., Łepecka-Klusek  C., Pilewska-Kozak  A. B.,  Stadnicka  G.: Używki  w  ciąży  –  alkohol. Journal  of  Education,  Health  and  Sport.  2015;5(8):385-394. 
3. Hanke W,  Sobala  W,  Kalinka  J.  Wpływ  środowiskowej  ekspozycji  kobiet  ciężarnych  na  dym  tytoniowy  na  masę  urodzeniową  noworodka  –  badanie  prospektywne  z  wykorzystaniem  markerów ekspozycji.  Ginekol Pol.  2000, 71, 833-836.
4. Adamek  R,  Adamek  A,  Florek  E,  [i  wsp.].  Ocena  wpływu  biernego  narażenia  kobiet  na  dym tytoniowy  w  czasie  ciąży  na  masę  urodzeniową  i  parametry  życiowe  noworodka.  Ginekol  Prakt. 2003, 11, 24-27.
5. Sochaczewa D., Cieszyński M. B., Konefał H., Garanty-Bogacka B.: Palenie  czynne  lub  bierne  w  okresie  ciąży a  wybrane parametry  morfologiczne i  powikłania  okresu  noworodkowego. Ginekol Pol.  2010, 81, 687-692
6. Alvik A, Haldorsen T, Groholt B, et al. Alcohol consumption before and during pregnancy comparing concurren and retrospective reports. Alcohol Clin Exp Res 2006, 30:510-5.
7. Lesińska-Sawicka M, Waśkow M. Palenie papierosów wśród kobiet w okresie okołoporodowym. Pielęgniarstwo XXI 2009, 1-2(26-27): 89-94.
8. Szychta W, Skoczylas M, Laudański M. Spożywanie alkoholu i palenia tytoniu przez kobiety w ciąży – przegląd badań. Perinatol Neonatol Ginekol. 2008; 1(4): 309-313.
9. Raport z badania: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Państwowa Inspekcja Sanitarna, 2017. https://gis.gov.pl/
10. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.