Słód w laktacji
Skąd się wziął słód w laktacji? Istnieje wiele substancji spożywczych traktowanych w różnych kulturach jako naturalne „wspomagacze” laktacji. W literaturze naukowej nazywane są galaktogogami. Zalicza się do nich słód zbożowy, głównie jęczmienny. W przeciwieństwie do wielu innych pokarmów i napojów, jak na przykład ziół czy popularnej „bawarki”, słód jest bezpieczny i ma udowodnione naukowo działanie mlekopędne.
Czym jest słód zbożowy?
Słód zbożowy to podkiełkowane do określonego stadium, a następnie wysuszone ziarna zbóż. [1] Ziarna poddaje się słodowaniu w celu wytworzenia enzymów, mających zdolność rozkładania skrobi na cukry proste. Cukry te są pożywką dla drożdży w procesie fermentacji. [2] Modyfikując takie parametry jak czas i temperatura suszenia uzyskuje się różne rodzaje słodów o określonych właściwościach i walorach smakowych.
Wpływ słodu na laktację
Przyczynkiem do rozpoczęcia badań nad wpływem słodu na laktację był obserwowany wzrost produkcji prolaktyny u kobiet po spożyciu piwa. Szybko jednak zauważono, że to nie alkohol, a polisacharydy obecne w słodzie odpowiedzialne są za wzrost stężenia tego hormonu.
Prowadzono badania na zwierzętach, mające na celu sprawdzenie, jakie składniki obecne w piwie mogą wpływać na laktację. Badania wykazały, że to właśnie polisacharydy mają działanie laktogeniczne. W gruczołach sutkowych szczurów, którym podano doustnie wyciągi z piwa i jęczmienia, obecna była po 4 dniach beta-kazeina. Z kolei u samic owiec, którym podano dożylnie zastrzyki z liofilizowanych ekstraktów piwa, jęczmienia lub słodu, zaobserwowano uwolnienie prolaktyny. [3]
Badania wskazują również, że polisacharydem mającym największy wpływ na laktację jest beta-glukan. Naturalnie występuje on na ścianach grzybów, drożdży i zbóż, w tym między innymi jęczmienia, będącego głównym surowcem słodowanym. Beta-glukan jest znany z immunomodulującego działania poprzez właściwe sobie receptory występujące na limfocytach, makrofagach i komórkach NK. Jego spożycie stymuluje przysadkę mózgową do zwiększonej produkcji prolaktyny – jednego z dwóch podstawowych hormonów odpowiedzialnych za laktację. [4]
Produkty zawierające słód
Piwo
Najbardziej znanym produktem szeroko dostępnym, zawierającym słód jest piwo. To właśnie dzięki poszukiwaniom w nauce potwierdzenia mlekopędnego działania piwa, odkryto wpływ beta-glukanów na laktację. Choć wciąż przez wiele mam piwo, zwłaszcza bezalkoholowe, jest stosowane w celu stymulowania laktacji, jego działanie może nie spełniać oczekiwań. Dlaczego? Otóż w procesie warzenia piwa dąży się w miarę możliwości do redukcji zawartości beta-glukanów, które komplikują procesy technologiczne. W tym celu dobiera się surowce niesłodowane o jak najniższej zawartości wyjściowej tego polisacharydu. [5]
Wyroby piekarnicze i cukiernicze
Słód jest szeroko wykorzystywany również w piekarnictwie i cukiernictwie jako substancja koloryzująca i słodząca. Dzięki dodatkowi słodu, chleb lepiej wyrasta i ma złocisty kolor. Cukry proste stanowią pożywkę dla drożdży, przyspieszając fermentację. Resztki słodu, niewykorzystane w procesie fermentacji, przyciemniają skórkę chleba. [6] W cukiernictwie słód bywa wykorzystywany do wypieku ciastek, krakersów oraz jako składnik nadzienia cukierków i innych słodyczy. [7] W Stanach Zjednoczonych popularne są ciasteczka laktacyjne, bardzo często zawierające słód.
Syrop słodowy
Popularnym słodziwem jest także syrop słodowy, będący ekstraktem ze słodu rozpuszczonym w wodzie. [8] Można nim słodzić napoje, koktajle, płatki i kasze czy stosować jako dodatek do słodkich dań, np. naleśników czy gofrów. Wśród mam karmiących syrop cieszy się dużą popularnością jako tańsza alternatywa dla suplementów aptecznych, mająca w dodatku szereg zastosowań kulinarnych.
Preparaty na bazie słodu jęczmiennego
Na rynku pojawia się coraz więcej gotowych preparatów na bazie słodu jęczmiennego, mających za zadanie wspierać laktację. Sięgając po takie rozwiązanie, warto dokładnie przestudiować skład. Bowiem niektóre z nich oprócz słodu, beta-glukanów czy zbóż zawierają także zioła niewskazane w okresie laktacji. Inne z kolei posiadają niewielką ilość składników pochodzących ze zbóż, więc ich działanie może okazać się niesatysfakcjonujące.
Suplementacja
Zgodnie ze stanowiskiem Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji z 2013 r. [4], wchodzącym w skład Standardów Medycznych, słód jęczmienny można uznać za substancję bezpieczną. Potrzeba dalszych badań klinicznych, aby w pełni udokumentować tezę o skuteczności słodu w zaburzeniach laktacji, ale długoletnia praktyka i obserwacje doradców laktacyjnych potwierdzają pozytywne skutki jego stosowania.
Skuteczny produkt?
W zależności od preferencji, wiedzy, przekonań i zasłyszanych rad, mamy karmiące sięgają po różne źródła słodu – m.in. suplementy diety dostępne w aptece, syrop ze słodu, kawę zbożową czy piwa bezalkoholowe. W każdym przypadku warto uważnie przeczytać skład, aby upewnić się, czy obok bezpiecznego i wspierającego laktację słodu nie fundujemy naszemu organizmowi zbędnego cukru, sztucznych dodatków (barwniki, konserwanty, zagęstniki, stabilizatory, itd.) lub nie do końca bezpiecznych substancji, na przykład ziół odradzanych w okresie laktacji.
Ponadto decydując się na suplementy diety należy pamiętać, że nie podlegają one tak restrykcyjnym kontrolom jak leki, a producent nie musi przed wprowadzeniem na rynek dowieść skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. [9] Wiele suplementów poza słodem jęczmiennym czy beta-glukanami zawiera zbędne lub niewskazane w okresie laktacji dodatki. W związku z tym zachęcamy do dokładnego czytania składów i świadome decyzje. W razie wątpliwości zawsze warto skonsultować się z doradcą laktacyjnym lub inną osobą posiadającą rzetelną wiedzę na temat laktacji – zaufaną położną, lekarzem, farmaceutą.
Piwo na laktację?
Od dawna uważano w wielu kulturach, że piwo wspomaga laktację. Brak jest jednak systematycznych badań oceniających kliniczny wpływ piwa na indukcję laktogenezy. Beta-glukany zawarte w piwie stymulują produkcję prolaktyny, a relaksujące działanie chmielu i alkoholu może ułatwiać wypływ mleka. Jednakże badania krótkoterminowe wykazały zmniejszone spożycie mleka przez niemowlęta po umiarkowanym spożyciu alkoholu przez matki. [10] Należy zatem zachować szczególną ostrożność nie tylko ze względu na możliwe działania niepożądane alkoholu na organizm dziecka, ale również mając na uwadze to, że alkohol może negatywnie oddziaływać na laktację. Korzyści wynikające z zawartości beta-glukanów mogą być niższe niż negatywny wpływ alkoholu.
Rozsądniejsze i bezpieczniejsze wydaje się sięganie po piwa bezalkoholowe, których rynek systematycznie rośnie. Należy jednak pamiętać, że część z nich zawiera nieznaczną ilość alkoholu, więc wypicie kilku takich piw może się równać wypiciu jednego piwa alkoholowego. Warto zwrócić uwagę także na wysoką kaloryczność i zawartość cukrów nawet w tradycyjnych piwach bezalkoholowych o prostym składzie, nie wspominając nawet o dosładzanych napojach niskoalkoholowych (połączenie piwa i lemoniady).
Ponadto – jak wspomniano wyżej – słód browarniczy zawiera zwykle mniej beta-glukanów niż słody o innym przeznaczeniu. Zatem efekty takiej suplementacji mogą nie być zadowalające. W przypadku piwa – nawet bezalkoholowego – rekomendujemy zatem zdrowy rozsądek i umiar.
I najważniejsze – żadne suplementy, zioła, preparaty ani dieta nie spowodują, że będzie więcej mleka. Podstawową zasadą jest regularna stymulacja piersi poprzez efektywne ssanie piersi przez dziecko lub prawidłowe ściąganie mleka przy pomocy rąk lub laktatora.
Kasia, mama karmiąca
Źródła:
[1] “Podstawy technologii produkcji słodu”, dr inż. Jan Tomasik, http://www.uwm.edu.pl/
[2] Encyklopedia, PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/
[3] “Identification of the lactogenic compound present in beer“, NCBI, PubMed, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
[4] “Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji”, Standardy Medyczne, http://kobiety.med.pl/cnol/
[5] “Zmiany wysokocząsteczkowych β-glukanów i aktywności β-glukanazy w procesie słodowania jęczmienia browarnego”, Zbigniew Czarnecki, Maria Czarnecka, Agata Śpiewak, Akademia Rolnicza w Poznaniu, http://www.acta.media.pl/pl/action/getfull.php?id=856
[6] “Co się kryje w chlebie?”, https://ulicaekologiczna.pl/
[7] “Zastosowanie słodu żytniego, jęczmiennego i pszenicznego”,
[8] “Słód jęczmienny – właściwości, działanie i zastosowanie słodu jęczmiennego”, https://www.ekologia.pl/
[9] “Drugs and Lactation Database“, NCBI, PubMed, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
[10] “Beer and breastfeeding”, NCBI, PubMed, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.
