Kangurowanie w rozwoju dzieci

Zmysł dotyku

W ostatnich dziesięciu latach obserwuję, jak dużą uwagę poświęca się zmysłowi dotyku, i jak dużo mówi się o jego znaczeniu w rozwoju dzieci. Każdy człowiek, a już z pewnością ten mały, niedawno urodzony, potrzebuje ciepła, przytulenia i dotyku. W dzisiejszych czasach powoli wraca się do fizycznej bliskości z dzieckiem – chusta, noszenie na rękach, długie karmienie piersią, wspólne spanie, a także i masaż.

Dotyk jest jednym ze zmysłów, który rozwija się u człowieka bardzo wcześnie. Obecnie wiemy, że około 6–8 tygodnia życia płodowego pojawia się wrażliwość na dotyk w okolicy ust i nosa, a zaraz potem w okolicy policzków i czoła. Natomiast w 12–14 tygodniu dziecko reaguje już prawie całą powierzchnią ciała, czyli jeszcze przed urodzeniem odbiera bodźce z otoczenia poprzez skórę. Jest ona największym narządem i najszerszym “oknem” naszego ciała na świat zewnętrzny. To dlatego dotyk, przytulanie, głaskanie są najprostszym, a jednocześnie najlepszym sposobem na komunikację z dzieckiem. Badania i obserwacje prowadzone przez różne ośrodki podkreślają, jak wielkie znaczenie dla prawidłowego rozwoju psychofizycznego ma dotyk, ciepło i czuły gest.

Na co dzień pracuję z tymi najmniejszymi. To na oddziale obserwuję, przez kolejne już lata, duże zmiany, polegające na coraz większym kontakcie fizycznym rodziców ze swoimi dziećmi urodzonymi przedwcześnie. Zaczyna się od dotyku dłonią czy dłońmi, gdy nie można wziąć maluszka w ramiona. Ja to nazywam przytulaniem przez ręce i zachęcam do tego przytulenia podczas pierwszego kontaktu z maluszkiem. Dłońmi jesteśmy w stanie objąć dużą część małego dziecka. A gdy tylko sytuacja pozwoli, dziecko jest podawane na klatkę piersiową rodzica do kangurowania.

Początki kangurowania

O samym kangurowaniu warto wiedzieć więcej. To metoda zastosowana przed laty z powodu braku sprzętów do ratowania wcześniaków, szczególnie inkubatorów. Obecnie to metoda stosowana też w krajach wysoko rozwiniętych, w których sprzętów nie brakuje, ale czerpie się z niej inne korzyści. Jest to ponowne zwrócenie się ku naturze, od której człowiek się oddalił.

Wspaniałe jest też to, że pierwsze kangurowanie po porodzie stało się prawem. Że dostrzega się jego znaczenie dla rozwoju więzi matka-dziecko, jak i dla laktacji i fundamentów wyłącznego karmienia piersią. Poród dla dziecka jest wydarzeniem stresującym i dlatego bezpośredni fizyczny kontakt eliminuje stres i uspokaja dziecko. Także coraz bardziej rodzice są świadomi, że kontakt skóra do skóry może być elementem pielęgnacji i opieki nad dzieckiem, które urodziło się w terminie. Nie trzeba mieć dziecka chorego, żeby zacząć je kangurować. Wystarczy chcieć swojemu dziecku zapewnić wspierający dotyk.

Początki metody kangurowania wywodzą się z Kolumbii. Właśnie tam zaistniała potrzeba wykorzystania tego sposobu opieki nad dziećmi, w szczególności nad wcześniakami. Kangurowanie po raz pierwszy zastosowali dwaj kolumbijscy lekarze Edgar Rey i Hector Martinez, gdy mieli do czynienia z wysoką umieralnością dzieci, z brakiem inkubatorów, brakiem personelu oraz z dużą liczbą dzieci porzucanych po urodzeniu. Dzięki wprowadzonej przez nich metodzie uzyskano zmniejszenie zachorowalności i umieralności wcześniaków oraz zmniejszenie liczby osieroconych dzieci.

Na czym polega kangurowanie?

Kangurowanie polega na ułożeniu nagiego noworodka na nagiej klatce piersiowej matki lub innej, bliskiej osoby. To kontakt skóra do skóry dwóch osób, z czego dziecko w czasie kangurowania leży jedynie w pieluszce i okryte jest z zewnątrz kocykiem. Dzięki takiemu przytuleniu słyszy bicie serca matki, czuje jej zapach, jest ogrzewane jej ciepłem i kołysane podczas unoszenia się jej klatki piersiowej w czasie oddychania. Wszystko to sprawia, że noworodek czuje się bezpiecznie, uspokaja się i zasypia.

Kiedy można zacząć kangurować dziecko?

Kangurowanie u zdrowego noworodka należy rozpocząć zaraz po urodzeniu i powinno trwać nieprzerwanie do pierwszego karmienia. Zwykle potrzeba na to około dwóch pierwszych godzin życia maluszka. Czynności takie, jak pomiar masy ciała, długości ciała oraz dokładne badanie przez lekarza schodzi na plan dalszy. W sytuacji, gdy stan zdrowia noworodka nie pozwala na kangurowanie powinno się ono rozpocząć natychmiast, gdy będzie to możliwe. Gdy z jakiegoś powodu mama nie może podjąć od razu kontaktu skóra do skóry, to może to przejąć inna, bliska osoba. W niektórych szpitalach, w przypadku cięcia cesarskiego, dziecko w pierwszej kolejności trafia na kangurowanie na klatkę piersiową taty, a po zakończonym zabiegu operacyjnym na kangurowanie i przystawienie do piersi mamy.

Korzyści płynące z kangurowania:

• skóra dziecka kolonizowana jest florą fizjologiczną ze skóry matki;
• u dziecka następuje szybsza i lepsza adaptacja do nowych warunków;
• skuteczne w podtrzymywaniu prawidłowej temperatury ciała u noworodków – w kontakcie skóra do skóry występuje synchronizacja ciepła matki i dziecka (gdy temperatura dziecka spada, to u matki wzrasta i odwrotnie);
• redukcja stresu i wzrost poczucia bezpieczeństwa;
• wspomaganie inicjacji procesu karmienia piersią, jak również jego wyłączność i długi okres trwania;
• poprawa jakości i wzorca snu, ułatwia zasypianie i przejścia w sen głęboki, który daje wypoczynek;
• kształtowanie prawidłowych relacji między matką i dzieckiem;
• zapobiega poczuciu bezradności i lękowi separacyjnemu u matki i ojca w obliczu choroby i wcześniactwa u dziecka;
• promocja udziału rodziców w opiece nad dzieckiem;
• podkreśla rolę rodziny w opiece nad nowo narodzonym dzieckiem;
• skrócenie okresu pobytu w szpitalu.

Wpływ kangurowania na rozwój dzieci

Kangurowanie ma pozytywny wpływ na rozwój dzieci przedwcześnie urodzonych. Powinno się je rozpocząć tak szybko, jak to tylko możliwe. Wcześniaki szybciej przybierają na wadze, mają lepiej uregulowaną temperaturę ciała. Także szybciej rozwija się u nich układ nerwowy i szybciej osiągają prawidłowe napięcie mięśniowe i chętniej uczą się ssać. Pozytywny jest też wpływ na dojrzewanie oddechu i skrócenie czasu, kiedy wymagają sztucznej wentylacji.

Matki, które kangurują dziecko, najczęściej nie mają problemów z karmieniem piersią i dużo łatwiej radzą sobie z nową sytuacją życiową i rolą mamy, a także łatwiej wychodzą z depresji poporodowej. Kangurowanie ma również swoją hormonalną stronę. Wchłaniane przez skórę hormony prowadzą do homeostazy, przez co nie tylko regulują ilość produkowanego mleka, ale również wpływają na dobre samopoczucie matki. Szczególnie ważną rolę pełni tu oksytocyna, która jest w stanie się wydzielać, gdy opadają hormony stresu. Kontakt skóra do skóry, stwarza dobre warunki dla wydzielania oksytocyny – hormonu miłości oraz prolaktyny – hormonu macierzyństwa.

Kangurowanie to element naturalnej pielęgnacji i opieki nad noworodkiem i niemowlęciem. Można je stosować w pierwszym roku życia dziecka, pamiętając, jak wiele korzyści niesie ze sobą. Niewątpliwie jest podstawą opieki nad dziećmi urodzonymi przedwcześnie, ale nie powinno się go do nich ograniczać. Każde nowo narodzone dziecko potrzebuje wspierającego dotyku do prawidłowego rozwoju, w najlepszych do tego warunkach. Metoda ta może być z powodzeniem stosowana także w przypadku adopcji niemowlęcia, między innymi pomocniczo przy budowaniu więzi, jak również wywołaniu laktacji u mam, które chciałyby karmić piersią.

O kangurowaniu, jako formie terapii dla dzieci przedwcześnie urodzonych, przeczytacie w “Praktycznym przewodniku po kangurowaniu wcześniaków w szpitalu”.

Na zakończenie proponuję obejrzeć film nakręcony przez fundację “Kobieta i Natura”, we wrześniu 2010, z udziałem dra Nilsa Bergmana ze szpitala uniwersyteckiego Cape Town w RPA, uznanego za twórcę metody Kangaroo Mother Care (KMC). Stał się on propagatorem kangurowania i od roku 1983 promuje ten sposób opieki nad dziećmi na całym świecie.

mgr Ewelina Wiech, położna noworodkowa, CDL, instruktor masażu Shantala, Warszawa.

Źródła:

1.  „Dr Nils Bergman – Kangurowanie”, Fundacja Kobieta i Natura, YouTube, https://www.youtube.com/
2. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum prywatnego.