Skin to skin (STS), czyli kontakt skóra do skóry

Kontakt skóra do skóry (STS), nazywany inaczej „ciało do ciała”, to pierwszy, wczesny i prawidłowo przeprowadzony kontakt matki z nowo narodzonym dzieckiem. Nie jest to nic innego, jak ułożenie nagiego noworodka, bezpośrednio po narodzinach, jeszcze przed przecięciem pępowiny, na nagim ciele matki. Noworodek powinien zostać delikatnie osuszony i okryty ciepłymi pieluszkami w ten sposób, aby obojgu było ciepło.

Standardy opieki okołoporodowej

gwarantują kobietom i dzieciom bezpośredni kontakt skóra do skóry: Bezpośrednio po urodzeniu należy umożliwić dziecku nieprzerwany kontakt z matką „skóra do skóry”, który będzie trwał co najmniej 2 godziny po porodzie. W tym czasie należy zachęcać matkę do rozpoznania momentu, kiedy dziecko jest gotowe do ssania piersi, a także obserwować matkę i dziecko, kontrolując cechy dobrego przystawienia i pozycji przy piersi, a w razie potrzeby zaoferować pomoc. Kontakt ten może być przerwany w sytuacji wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia matki lub noworodka, odnotowanego w dokumentacji medycznej.

Kontakt STS po cesarskim cięciu

Zgodnie z interpretacją Departamentu Matki i Dziecka Ministerstwa Zdrowia standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, w kontekście zasad opieki nad kobietami, u których poród nie miał przebiegu fizjologicznego oraz opieki nad noworodkami urodzonymi podczas takich porodów:

(…) określony w cz. XII ww. rozporządzenia zakres opieki nad noworodkiem odnosi się do każdego noworodka, bowiem przebieg ciąży, jak również porodu nie przesądza o stanie zdrowia noworodka, jakkolwiek może wpłynąć na jego stan.

Jednak wiele szpitali nie stosuje zapisów standardów opieki okołoporodowej nawet w stosunku do zdrowych noworodków urodzonych poprzez cesarskie cięcie i często nie dochodzi do kontaktu skóra do skóry, następuje rozdzielenie matki i dziecka, dziecko nie jest przystawiane matce do piersi, aby je nakarmić i wspomóc rozbudzenie laktacji. Wielokrotnie noworodki oddzielone od matki karmione są sztuczną mieszanką, choć nie każda z kobiet sobie tego życzy.

Jak wybrać szpital?

Jeśli matce zależy na tym, aby miała zapewniony kontakt skóra do skóry, warto przy wyborze szpitala zwrócić uwagę na panujące w nim zasady, na stosunek personelu medycznego do kwestii bliskości, karmienia piersią, przebiegu porodu i opieki okołoporodowej zarówno nad matką, jak i noworodkiem. W czasie rozmowy z pracownikiem szpitala bądź np. na zajęciach w przyszpitalnej szkole rodzenia można zapytać o standardy, jakie wypracował dany szpital w niżej wymienionych kwestiach:

• Czy wstępne badania dziecka mogą zostać przeprowadzone przy mamie?
• Czy w przypadku ewentualnego porodu przez cesarskie cięcie można mieć kontakt skóra do skóry?
• Czy istnieje możliwość uzgodnienia z anestezjologiem, aby aparatura została podłączona w sposób umożliwiający krótki kontakt z dzieckiem bezpośrednio po porodzie?
• Czy w przypadku cesarskiego cięcia dziecko będzie z matką na sali pooperacyjnej?
• Czy  w przypadku rozdzielenia matki i dziecka matka będzie mogła otrzymać pomoc przy karmieniu dziecka piersią lub dziecko otrzyma jej pokarm w czasie rozłąki?

Jeśli w najbliższej okolicy znajduje się szpital, który otrzymał tytuł Szpitala Przyjaznego Dziecku – warto wybrać właśnie ten. Pamiętajcie, aby w opracowanym planie porodu zawrzeć również Wasze oczekiwania co do opieki laktacyjnej, pierwszego karmienia dziecka.

Kontakt skóra do skóry (SdS) a więź

W pierwszych godzinach po porodzie mama i dziecko są pod wpływem unikalnej mieszanki hormonów – oksytocyny, endorfin, prolaktyny i adrenaliny. Dlatego też ma on bardzo duży wpływ na więź matki z dzieckiem, która rodzi się właśnie dzięki tym hormonom. Nabyta więź jest podstawą relacji pomiędzy matką a dzieckiem w przyszłości.

STS a rozwój dziecka

Ponadto wczesny kontakt modeluje napięcie mięśniowe, motorykę, rytm snu i czuwania oraz zachowanie się noworodka w pierwszych godzinach życia. Przeprowadzone badania obserwacyjne wykazały, że wpływa on korzystnie na ich procesy neurobehawioralne. Dzieci te śpią dłużej, są spokojniejsze, wykazują przewagę ruchów zgięcia w stosunku do ruchów wyprostowanych (niekorzystnych). Szwedzcy naukowcy, którzy badali¹ następstwa kontaktu skóra do skóry w trakcie pierwszej godziny po naturalnym porodzie, wysnuli teorię, że gdyby dzieci miały więcej kontaktu z matkami po porodzie – mniej by płakały. Dzieci, które położono na matkach, mniej płakały, ale również 90 minut po porodzie miały wyższą temperaturę ciała i rzadziej spadał im poziom cukru we krwi. Dzieci z wyższą temperaturą ciała zazwyczaj mają więcej energii, aby chwycić pierś matki. Kontakt SdS jest bardzo ważny dla noworodka, ponieważ jest najbliższy jego doświadczeniu z życia płodowego i pomaga mu w przystosowaniu się do życia poza organizmem matki. Obecność, oddech i bicie serca matki uspakajają noworodka, wyrównują jego oddech oraz dziecko przejmuje naturalne bakterie matki, które chronią je przed infekcjami.

Laktacja po kontakcie skóra do skóry

Prawidłowy kontakt skóra do skóry połączony z aktywnym ssaniem piersi wpływa również bardzo korzystnie na laktację. Dzięki dobremu startowi jest duże prawdopodobieństwo, że jej dalszy przebieg będzie pomyślny. Ssanie piersi pobudza zakończenia nerwów czuciowych brodawki, co powoduje uwolnienie oksytocyny i prolaktyny. Aby uwolnić mleko z piersi, musi uruchomić się odruch wypływu pokarmu, co jest możliwe właśnie dzięki działaniu oksytocyny. Oksytocyna wydzielana podczas pierwszego karmienia wpływa też na obkurczanie się macicy, co jest fizjologicznie korzystnym zjawiskiem, redukującym m.in. ilość krwi traconej przez matkę po porodzie. Natomiast poziom prolaktyny, nazywanej „hormonem szczęścia” lub „hormonem macierzyństwa”, wzrasta w czasie ssania piersi, osiągając szczyt po 45 minutach po karmieniu. Uważa się, że hormon ten może być chociaż częściowo odpowiedzialny za intensywne odczucia matki, dotyczące jej potrzeby „bycia razem z dzieckiem”. Naukowcy przeprowadzili badanie, w którym matki i dzieci trzymano razem. Matki umyły po jednej piersi i okazało się, że ponad 70% dzieci skierowało się do nieumytej piersi². W innym badaniu dzieci zostały oddzielone od matek, a w zasięgu ich węchu położono w łóżeczkach wkładki laktacyjne z zapachem matki oraz czystą. Tu również okazało się, iż większość dzieci skierowała się w stronę wkładki pachnącej mlekiem mamy. Ponadto, jak zaobserwowano – kontakt STS wydłuża czas karmienia naturalnego.

Osiągnąć cel, czyli wędrówka po mleko mamy

Kontakt skóra do skóry uruchamia u dziecka instynkty, dzięki którym potrafi ono ssać:

• Pełzanie po piersi – gruczoły otoczki – apokrynowe łojowe, tzw. gruczoły Montgomery’ego, znajdujące się wokół brodawek, wytwarzają zapach, dzięki któremu dziecko instynktownie wciska się stopami i kolanami w mamę i odpycha się w kierunku piersi. Instynkt ten zanika w ciągu kilku pierwszych tygodni (dziecko zapomni jak się pełza w 6 tygodniu życia).
• Szukanie brodawki – noworodek ocierając twarz o pierś instynktownie podnosi głowę lub obraca nią w kierunku brodawki. Następnie odchyla ją do tyłu, szeroko otwiera usta i językiem zgarnia dużą część piersi. Czasami dziecko potrzebuje kilku prób, aby dotrzeć do brodawki.
• Rozpoczęcie ssania – jeśli dziecku uda się zgarnąć dużą część brodawki, automatycznie zacznie ssać.

Poniżej prezentujemy Wam przykładowe filmiki ze zbioru YouTube, które pokazują, jak dziecko zaraz po porodzie potrafi samo dotrzeć do piersi mamy i uchwycić brodawkę. Filmiki są skrócone, w rzeczywistości taka wędrówka noworodka w poszukiwaniu piersi mamy może trwać nawet do godziny. Z poczynionych obserwacji wynika, że po około 15-19 minutach dziecko zaczyna się poruszać, próbuje pełzać w kierunku brodawki, zwraca głowę do piersi matki. W ciągu kolejnych minut próbuje ssać – dotykając wargami lub liżąc brodawkę, otwiera szeroko usta. Noworodkom bardziej aktywnym może udać się już w tym momencie uchwycić i ssać pierś. Jednak większość noworodków przystawia się efektywnie do piersi mniej więcej w 49.-55. minucie życia. Drogę do piersi ułatwia maluszkowi zapach mleka mamy, a kierunek wyznaczają brodawki, które w czasie ciąży wraz z otoczką stają się ciemniejsze. Dodatkowo na skórze dziecka następuje kolonizacja bezpiecznych bakterii.

Z badań wynika, że matki, które miały możliwość wczesnego kontaktu z dzieckiem, odczuwają satysfakcję z porodu i chciałyby rodzić ponownie w zbliżonych warunkach.

Nie bez znaczenia jest również fakt, że kontakt skóra do skóry wpływa na poprawę samooceny matki, która nabiera pewności siebie, opiekując się samodzielnie dzieckiem, oraz wykazuje mniejszy lęk w porównaniu do matek, które oddzielono od dziecka na okres 4-24 godzin.

Jeśli nie STS, to co?

W przypadkach, gdy z różnych przyczyn nie dojdzie do kontaktu skóra do skóry bezpośrednio po porodzie, ważne jest, aby dążyć do niego tak szybko, jak tylko jest to możliwe (za wczesny kontakt według niektórych źródeł uznaje się kontakt w ciągu pierwszych 24 godzin życia dziecka).

Czasami jednak istnieją medycznie uzasadnione przeciwwskazania do zainicjowania wczesnego kontaktu (bez względu na sposób rozwiązania), np.:

• ciężki stan zdrowia matki i konieczność podjęcia jej intensywnego leczenia (m.in. krwotok, stan przedrzucawkowy, atak padaczki, zaburzenia psychiczne),
• matka w stanie upojenia alkoholowego lub pod wpływem środków odurzających (również przeciwwskazanie do karmienia piersią),
• niestabilny stan noworodka,
• zaburzenia oddychania lub krążenia w trakcie STS (podstawa przerwania kontaktu).

W trudnych sytuacjach, gdy kontakt ten jest niemożliwy z uwagi na przykład na stan zdrowia matki czy dziecka – wówczas bardzo pomocne dla zdrowia dziecka, relacji między nimi oraz laktacji jest kangurowanie, o którym przeczytacie w odrębnym artykule.

¹ Christensson K., Siles C., et. al., Temperature, metabolic adaptation and crying in healthyfull – term newborns cared for skin – to – skin or in a cot, Acta Paediatrica, 1992, 81: 488-493.

² Varendi H., Porter R.H., et al., Does the newborn find the nipple by smell?, Lancet, 1994; 344 (8928): 989-990.

Źródła:

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2012 r. (Dz.U/2012 poz. 1100) w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem.
2. Odpowiedź z Departamentu Matki i Dziecka Ministerstwa Zdrowia skierowana do Fundacji Rodzić po Ludzku, ldz. MZ-MD-L-077-7/JC/14.
3. „Karmienie piersią” Ina May Gaskin.
4. „Najważniejsza chwila w życiu” wydawnictwo Fundacji Rodzić po Ludzku, 2012.
5. „Po prostu piersią” Gill Rapley, Tracy Murkett.
6. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum prywatnego.