Dlaczego skład mleka kobiecego jest zmienny?
Wyjątkowość składu mleka kobiecego powoduje, że interesują się nim zarówno mamy, jak i specjaliści. Mimo wielu publikacji naukowych, wciąż krąży wiele mitów na temat jego składu, ale częściej pod kątem: małej ilości, złego składu, zbyt dużej ilości wody, zawartości laktozy, czy zbyt małej ilości tłuszczu. Jednak większość powielanych stwierdzeń opiera się na przekonaniach, a nie wiedzy medycznej.
Mleko kobiece to żywa tkanka!
Choć mleko kobiece nie ma umocowania w ustawodawstwie polskim na poziomie tkanki ludzkiej, to ze względu na swoje właściwości określane jest żywą tkanką. Podczas trwania laktacji dynamicznie ulega wielu zmianom pod kątem rodzaju, ilości składników, a nawet zapachu, smaku, koloru czy konsystencji.
Skład mleka zmienia się, by zaspokoić potrzeby rosnącego i rozwijającego się dziecka. Na zmienność składu mleka kobiecego mają wpływ m.in.:
- tydzień ciąży, w którym był poród,
- okres laktacji,
- różnice osobnicze,
- pora dnia, pora roku,
- faza pojedynczego karmienia,
- częstotliwość karmień w ciągu doby i odstępy między nimi,
- sposób żywienia matki karmiącej,
- sposób odciągania, przechowywania mleka oraz karmienia,
- płeć dziecka,
- stan zdrowia matki i dziecka.
Tydzień ciąży, w którym był poród
W każdym okresie laktacji mamy do czynienia z inną kompozycją składników pod względem ilościowym i jakościowym. Mleko o innym składzie będzie spożywało dziecko przedwcześnie urodzone, a inne dziecko urodzone o czasie. Mleko mamy wcześniaka będzie bogatsze w tłuszcze i białka, głównie odpornościowe.
Okres laktacji
Po narodzinach dziecka, wraz z jego rozwojem zmienia się skład mleka. Jest on bowiem zmienny przez cały okres laktacji, by zaspokoić potrzeby żywieniowe rosnącego dziecka. Siara – mimo, że jest jej niewiele – to zawiera skoncentrowane składniki. Objętość mleka dojrzałego zwiększa się, choć nadal ma wszystkie potrzebne składniki. Objętość mleka produkowanego dla malucha jest mniejsza, ale ponownie następuje koncentracja składników immunologicznych.
Różnice osobnicze
Skład jakościowy mleka zdrowych kobiet jest idealny dla ich biologicznych dzieci. Tak, jak każda mama jest inna m.in. pod względem fizycznym i fizjologicznym, tak i każda z nich produkuje inne mleko. Na występujące między nimi różnice wpływają takie czynniki jak cecha osobnicza, różnice populacyjne. Inny skład mleka będzie produkowała kobieta mieszkająca na gorącym południu, inny – mieszkanka zimnej północy.
Różnice w składzie i ilości mleka mogą być także między piersiami jednej kobiety. Pierś prawa i lewa rzadko wytwarza taką samą ilość mleka. Niekiedy różnice te są znaczne. W takim wypadku trzeba wykluczyć zmiany chorobowe mogące mieć wpływ na małą wydajność piersi, np. uszkodzone kanaliki, zastój pokarmu.
Pora dnia, pora roku
Wiele kobiet karmiących naturalnie zauważa większą objętość i szybszy wypływ mleka we wczesnych godzinach porannych. Zdaniem Emmy Pickett (IBCLC, Wielka Brytania), może to być spowodowane wyższym poziomem prolaktyny o tej porze.
Jedno z badań pokazało, że pora dnia również ma wpływ na skład mleka. W ciągu doby najbardziej zmienia się ilość tłuszczu w mleku. Ilość cukrów i białek pozostaje względnie stała. [1] Największa ilość tłuszczu jest w południe, po południu i wieczorem. Natomiast w nocy i rano jest go najmniej.
Mleko, które je dziecko wieczorem zawiera więcej melatoniny ułatwiającej mu zasypianie. Melatonina powstaje z syntezy serotoniny, która z kolei wytwarza się z tryptofanu i witaminy B6, pod wpływem ekspozycji na światło słoneczne. Ważne są spacery z dziećmi w ciągu dnia również z tego powodu.
Naukowcy zauważyli też, iż nocne karmienie piersią jest powszechne i ma istotny wpływ na całkowite spożycie mleka w ciągu doby. [2] Dlatego jeśli niemowlę je mało mleka w ciągu dnia, może nadrabiać w nocy i częściej domagać się piersi / butelki z mlekiem.
Skład mleka matki zależy również od pory roku. Polska leży w strefie umiarkowanej ciepłej przejściowej i skład mleka dostosowany jest właśnie do niej. Jednak zupełnie inny będzie skład mleka w upalne dni. Pokarm matki stanie się wtedy bardziej wodnisty, z mniejszą ilością tłuszczu, a większą zawartością składników mineralnych, co umożliwi prawidłowe nawodnienie dziecka podczas wysokich temperatur powietrza.
Faza pojedynczego karmienia
Pokarm na początku karmienia zawiera mniej tłuszczu, dlatego to mleko jest wodniste i wydaje się bardziej słodkie. Dlatego ważne jest, aby dziecko w czasie jednej sesji wystarczająco dobrze opróżniało jedną, wiodącą pierś. Dzięki temu niemowlę przyjmie z mleka odpowiednią ilość kalorii.
Częstotliwość karmień w ciągu doby
Częstotliwość karmień w ciągu doby i odstępy między nimi także wpływają na skład mleka. Naukowcy zauważyli związek między zawartością białka w mleku a częstotliwością karmienia piersią. Może to sugerować, że białko odgrywa ważną rolę w samoregulacji apetytu niemowląt. Zdrowe niemowlęta karmione na żądanie samodzielnie regulują częstość i długość karmień (ilość spożywanego mleka), dzięki czemu w skali doby przyjmują podobną ilość składników odżywczych.
Na częstotliwość karmień może mieć wpływ także pojemność piersi. Dzieci matek o dużej pojemności piersi będą zgłaszały się na karmienie rzadziej.
Teresa Pitman (liderka La Leche League) zauważa, że dziecko będzie często ssało pierś podczas gwałtownego wzrostu, co pomaga zwiększyć zawartość tłuszczu w mleku.
Sposób żywienia matki karmiącej
To, co matka spożywa, w nieznacznym stopniu wpływa na skład produkowanego pokarmu. Ze składników pochodzących z żywności nie zwiększa się np. ilość tłuszczu, ale ich jakość już tak. Na przykład kwasy tłuszczowe odpowiadają za rozwój mózgu, a ich najwyższy poziom występuje w mleku nocnym. Do mleka przenikają również niektóre mikro- i makroskładniki, np. jod. Więcej o odżywianiu w czasie laktacji przeczytasz tu.
Płeć dziecka a skład mleka kobiecego
W jednym z badań naukowcy wykazali, że zamożne, dobrze odżywione matki produkowały bardziej energetyczne mleko dla niemowląt płci męskiej, natomiast biedniejsze matki – dla córek.
Sposób odciągania, przechowywania mleka oraz karmienie
Skład mleka zmienia się w zależności od sposobu odciągania / karmienia (opróżnianie piersi) oraz przechowywania i podgrzewania. Każda obróbka, w tym cieplna, wpływa na zmiany w składzie mleka. Podobnie, jak ekspozycja mleka kobiecego na światło powoduje utratę witaminy C.
Stan zdrowia matki i dziecka
Matka i dziecko, którzy zazwyczaj są blisko siebie – oboje reagują wzajemnie i wytwarzają swoisty mikrobiom. Badania dowodzą, że po bliskim kontakcie chorego lub zagrożonego infekcją dziecka z matką w czasie ssania piersi (poprzez ślinę), zaczyna ona produkować mleko zawierające przeciwciała typowe dla danej choroby. W ten sposób ciało matki odpowiada na chorobę dziecka. Podobnie, chorująca matka, zaczyna wytwarzać przeciwciała działające ochronnie, które przekazuje dziecku wraz z mlekiem.
Źródła:
- Khan S., Hepworth A.R., Prime D.K., Lai C.T., Trengove N.J., Hartmann P.E. Variation in fat, lactose, and protein composition in breast milk over 24 hours: associations with infant feeding patterns. J. Hum. Lact., 2013, 29, 1, 81-89. https://journals.sagepub.com/
- Kent J.C., Mitoulas L.R., Cregan M.D, Ramsay D.T., Doherty D.A. Volume and Frequency of Breastfeedings and Fat Content of Breast Milk Throughout the Day. Pediatrics, 2013, 117, 3, e387. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
- “In poor families, mothers’ milk is richer for daughters than sons: a test of Trivers-Willard hypothesis in agropastoral settlements in Northern Kenya”, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Obrazek wyróżniający: zdjęcie z unsplash.com.
🎧 Jeśli wolisz słuchać niż czytać podcast na ten temat znajdziesz tu.
📌 Podcasty dostępne są również na: Spotify, Google Podcasts i Apple Podcasty.
