Skład mleka matki noworodka donoszonego

Mleko matki jest idealnie skomponowanym pokarmem dla jej dziecka. Zawiera składniki odżywcze oraz funkcjonalne, dzięki czemu jest nie tylko wartościowym pożywieniem, ale i ważnym wsparciem dla rozwoju i odporności. Poniżej omówiono skład mleka kobiecego matki, która urodziła w terminie. 

Białko

Białko w diecie człowieka pełni nie tylko rolę odżywczą, ale przede wszystkim jest niezbędne do funkcjonowania każdej komórki ciała. Dzięki niemu mogą zachodzić wszystkie procesy biochemiczne takie jak oddychanie, trawienie czy synteza przeciwciał odpornościowych. Rola białek w mleku kobiecym jest nie do przecenienia. Ogółem białko stanowi 0,89 – 1,4%  mleka kobiecego. Większość, bo aż 70% białka z mleka matki, to białka serwatkowe. Dzięki nim mleko dłużej pozostaje w żołądku co ułatwia trawienie. Pozostała część białka to kazeina, która odpowiada za wchłanianie wielu mikroelementów, a także wspiera rozwój korzystnej flory bakteryjnej. 

Najważniejsze białka mleka kobiecego to:

• α – laktoalbumina – bierze udział w syntezie laktozy i umożliwia wchłanianie niektórych składników mineralnych,
• laktoferyna – umożliwia wchłanianie żelaza, bierze udział w kształtowaniu układu kostnego, ma działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe,
• immunoglobuliny – pełnią funkcję obronną wobec patogenów na powierzchniach błon śluzowych, 
• lizozym – stanowi element układu odpornościowego odpowiedzialny za neutralizację bakterii chorobotwórczych,
• enzymy – między innymi enzymy proteolityczne (trawiące białka), amylaza (trawiąca węglowodany), enzymy lipolityczne (trawiące tłuszcze), oksydazy, antyoksydazy,
• kazeina – zwiększa wchłanianie miedzi, wapnia i cynku do organizmu, wpływa na mineralizację kości, wspomaga procesy odpornościowe.

Mleko matki zawiera również wolne aminokwasy, również te egzogenne czyli takie, których organizm nie jest w stanie sam wytworzyć, więc musi pobierać je z pożywienia.

Warto wspomnieć, że β – laktoalbumina – białko mogące wywoływać reakcję alergiczną nie występuje w podstawowym składzie mleka matki. 

Węglowodany

Obecne w mleku matki węglowodany są łatwo dostępnym źródłem energii dla organizmu dziecka. Są też ważne dla rozwoju układu nerwowego i wspomagają układ pokarmowy. Podstawowym składnikiem węglowodanowym jest laktoza – dwucukier zbudowany z cząsteczki glukozy i galaktozy. Ilość laktozy w mleku jest względnie stała, niezależnie od diety matki i wynosi około 6,8 g na 100 ml. W pokarmie kobiecym znajdują się również oligosacharydy. Ich rolą jest odżywienie naturalnej, korzystnej flory bakteryjnej układu pokarmowego – głównie bakterii kwasu mlekowego i bifidobakterii. Oligosacharydy biorą też udział w procesach immunologicznych jako element odporności nieswoistej.

Witaminy

Mleko kobiece stanowi źródło niemal wszystkich niezbędnych dla rozwoju i wzrostu dziecka witamin. Ich ilość jest zależna od diety i zapasów zgromadzonych w organizmie matki. W Polsce dla dzieci karmionych piersią zalecana jest dodatkowa suplementacja witaminy D3. 

Mikro i makroelementy

Pokarm matki jest idealnie skomponowanym koktajlem minerałów i pierwiastków śladowych. Zawiera zarówno sole mineralne jak i pierwiastki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich stężenie nie ulegają zmianie z wyjątkiem jodu i fluoru, których poziom zależny jest diety matki. Szczególnie ważnym pierwiastkiem w mleku matki jest żelazo. Jest ono wysoce biodostępne – wchłania się w około 50 – 70%. 

Dzięki wiązaniu żelaza przez laktoferynę jest ono niedostępne dla patogenów. Zapasy żelaza z okresu płodowego oraz jego podaż w mleku matki zaspokajają potrzeby dziecka do około 6 miesiąca życia. Po tym czasie konieczne jest wprowadzenie źródeł żelaza do diety niemowlęcia.

Tłuszcze

Tłuszcz to około 4% mleka kobiecego. Jest on podstawowym źródłem energii dla noworodka i niemowlęcia. Tłuszcze mają ogromne znaczenie dla rozwoju układu nerwowego, są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Tłuszcze w mleku matki występują głównie w postaci trójglicerygów (ponad 98%), ale również fosfolipidów, steroli, dwuglicerygów, monoglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. W mleku kobiecym znajdują się kwasy tłuszczowe, które dzielą się na nasycone (SFA), jednonienasycone (MUFA) i wielonienasycone (PUFA). Dla rozwoju dziecka największe znaczenie mają długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LCPUFA): kwas arachidonowy, kwas linolowy, kwas α-linolenowy oraz ich pochodne, kwas arachidonowy (AA), kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA). 

W mleku matki noworodka donoszonego proporcje kwasów tłuszczowych przedstawiono poniżej.

Składniki bioaktywne

Niektóre elementy zawarte w mleku kobiecym mają szczególną rolę we wspomaganiu układu odpornościowego tak jak wspomniane wcześniej immunoglobuliny, których zadaniem jest stworzenie bariery ochronnej przeciw patogenom na powierzchni błon śluzowych. Ich rolą jest również neutralizowanie drobnoustrojów chorobotwórczych. 

Inne składniki mleka matki modulujące układ immunologiczny to cytokiny – głównie interleukiny oraz glikany.

Wśród biologicznie aktywnych składników mleka matki znajdują się hormony – między innymi odpowiadające za uczucie głodu i sytości oraz regulacje energetyczną organizmu (leptyna, adiponektyna, grelina, rezystyna, obestatyna).

Ważnym elementem mleka matki jest grupa czynników wzrostu. Wśród nich znajdują się: czynnik wzrostowy naskórka, insulinoodporny czynnik wzrostu typu 1, czynnik wzrostowy nerwu, transformujące czynniki wzrostu α i β. Pobudzają one tkanki do prawidłowego wzrostu, biorą udział w ich naprawie i ochronie przed uszkodzeniami.

Mleko kobiece zawiera również antyoksydanty – cząsteczki neutralizujące wolne rodniki tlenu, które uszkadzają komórki ciała. Rolę antyoksydantów pełnią witaminy A, E, C, beta – karoten, laktoferyna, glutation czy peroksydaza glutationowa.

Istotnym składnikiem pokarmu kobiecego są nukleotydy, czyli cząsteczki budujące DNA. Biorą one udział w kształtowaniu odpowiedzi immunologicznej organizmu niemowlęcia, między innymi w ramach reakcji na szczepienia czy produkcji interleukin.

Do mleka matki przedostają się też limfocyty – komórki krwi odgrywające ważną rolę w rozpoznawaniu patogenów oraz uruchamianiu reakcji odpornościowej. Poza limfocytami w mleku znajdują się też inne komórki krwi wspierające odporność takie jak makrofagi i neutrofile.

Mleko kobiece zawiera też dobroczynne bakterie, głównie z grupy Lactobacillus i Bifidobacterium. Kolonizują one przewód pokarmowy noworodka ułatwiając trawienie i wspierając układ odpornościowy. Bakterie te przyczyniają się do redukcji dolegliwości ze strony układu pokarmowego, obniżają ryzyko wystąpienia wielu chorób.

Agata Witkowicz, położna, Certyfikowany Doradca Laktacyjny.

Bibliografia:

1. Różnice w biochemicznym składzie mleka matek wcześniaków i noworodków urodzonych o czasie – aspekt żywieniowy i terapeutyczny. Orczyk – Pawiłowicz M, Wesołowska A. Standardy Medyczne/Pediatria 2013, T. 10: 677-686
2. Banaszkiewicz A. Pokarm kobiecy – skład i funkcja (w:) Nehring – Gugulska M, Żukowska – Rubik M, Pietkiewicz A. Karmienie piersią w teorii i praktyce. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
3. Kotlińska A, Huras H. Źródła i rola mikrobioty mleka kobiecego. Przegląd literatury przedmiotu. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2017; 15 (2): 178 – 180.
4. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji Mlekiem Mamy.

🎧 Jeśli wolisz słuchać niż czytać podcast na ten temat znajdziesz tu.

📌 Podcasty dostępne są również na: Spotify, Google Podcasts i Apple Podcasty.