Żółtaczka u noworodków – biologiczne podstawy

Jak wynika z doświadczeń mam karmiących piersią inaczej (odciągniętym pokarmem) żółtaczka jest zaliczana do głównych przyczyn nie karmienia przez nie bezpośrednio piersią. Dlaczego tak się dzieje? Spróbujemy znaleźć odpowiedź.

Jak pewnie wiecie, żółtaczka jest jednym ze stanów przejściowych u noworodka. O ile noworodek przechodzi ją w sposób fizjologiczny nie ma wpływu na karmienie piersią. Gorzej jest, gdy poziom bilirubiny jest podwyższony, albo przedłuża się w czasie… Żółtaczka jest jednym z dość częstych problemów okresu adaptacyjnego noworodka w szpitalu, ale również i w domu, już po wypisie ze szpitala.

Co to jest bilirubina?

Naturalnie bilirubina jest obecna we krwi w niewielkich ilościach jako żółto – pomarańczowy barwnik. Bilirubina powstaje z rozpadu hemu (zużytych czerwonych krwinek), a następnie przedostaje się do wątroby. Z organizmu jest usuwana razem z kałem. Wzrost jej poziomu ponad normę wywołuje żółtaczkę. Mechanizm: najpierw następuje wzrost stężenia bilirubiny w surowicy krwi, następnie odkłada się w tkankach i powłokach skórnych i objawia się zażółceniem skóry i błon śluzowych (białka oczu). Zażółcenie skóry rozpoczyna się od głowy i przechodzi poprzez tułów do kończyn. W przypadku silnego rozwoju choroby już w domu należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Bezpieczny poziom bilirubiny

W pierwszych 96 godzinach po porodzie poziom biliruburiny nie powinien przekraczać odpowiednio:

• 20 mg/dl (340 µmol/l, stężenie w mg/dl przelicza się na µmol/l, mnożąc przez 17) dla donoszonych noworodków (po przekroczeniu tego poziomu może być wskazanie do czasowego odstawienia mleka kobiecego),
• 12 mg/dl dla noworodków urodzonych ≤30. tygodnia ciąży,
• 15 mg/dl dla urodzonych między 31. a 36. tygodniem ciąży.

Powyżej 4 doby życia poziom ten powinien być niższy niż 25 mg/dl.

Hiperbilirubinemia noworodka

Hiperbilirubinemia jest częstym zakłóceniem okresu noworodkowego dlatego rutynowo należy badać noworodki pod kątem wystąpienia żółtaczki. Poziom bilirubiny można ocenić przy pomocy schematu Kramera, zgodnie z którym ciało dziecka jest podzielone na strefy i w zależności od rozległości zażółcenia powłok skórnych określa się wysokość stężenia bilirubiny. Kolejny sposób badania to określenie stężenia bilirubiny w pomiarze przezskórnym (TcB) oraz stężenie bilirubiny całkowitej w surowicy (TSB), a następnie dokonuje oceny poprzez nanoszenie danych na nomogramy.

U każdego noworodka występuje wzrost poziomu bilirubiny pośredniej (niezwiązanej). Na wzrost poziomu bilirubiny ma wpływ kilka czynników:

• zwiększona produkcja bilirubiny, jako produkt rozpadu hemu, co następuje szybciej niż u osób dorosłych (prawidłowy poziom u dorosłych to ≼1,5 mg/dl lub 26 umol/L);
• niedojrzałość enzymów wątrobowych (zmniejszona zdolność wątroby do wychwycenia bilirubiny i jej przekształcenia do formy związanej);
• niedrożność przewodu pokarmowego, zwiększone wchłanianie zwrotne bilirubiny w jelitach,
• opóźnienie pierwszego karmienia (np. u dzieci, które wymiotują po porodzie, szczególnie przez cc).

Czynniki powodujące podwyższenie ryzyka rozwoju hiperbilirubinemii

• niezgodność grup krwi matki i dziecka (konflikt serologiczny w zakresie grupy Rh lub ABO),
• cukrzyca matki,
• wcześniactwo,
• wybroczyny poporodowe u noworodka, krwiaki podokostnowe.

Najbardziej zagrożone rozwojem hiperbilirubinemii są tzw. późne wcześniaki urodzone między 35 a 37 tygodniem ciąży, które często mają problemy ze ssaniem piersi. Dlatego trzeba szczególnie zadbać o to, żeby noworodki te nie były głodne, otrzymywały właściwą ilość kalorii.

Hiperbilirubinemia, przy jej dużym nasileniu, powoduje potencjalne ryzyko wystąpienia żółtaczki jąder podkorowych (kernicterus), ponieważ znaczny wzrost poziomu bilirubiny niezwiązanej przenika barierę krew – mózg i dociera do neuronów jąder podkorowych i móżdżku, co może doprowadzić do niedorozwoju umysłowego, porażenia mózgowego, niedosłuchu. W związku z powodowaniem rozległego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) choroba ta nazywana jest encefalopatią bilirubinową. Dlatego tak bardzo jest ważny monitoring zażółcenia powłok skórnych (np. za pomocą bilirubinometru – TcB), aby w razie zagrożenia zbyt wysokim poziomem hiperbilirubinemii włączyć odpowiednie leczenie. Taka sytuacja nie ma praktycznie miejsca u noworodków zdrowych i urodzonych w terminie.

Inne rodzaje żółtaczki, w zależności od przyczyny jej powstania

Przedłużona żółtaczka noworodków

Jeśli dziecko je z piersi około 8-12 razy w ciągu doby i często wypróżnia się, to żółtaczka fizjologiczna zwykle ustępuje sama. Badania potwierdziły, że efektywne karmienie piersią przeciwdziała nadmiernemu gromadzeniu się bilirubiny (Yamauchi i Yamanouchi, 1990). Siara jako naturalny środek przeczyszczający właśnie przez wypróżnienia pomaga pozbyć się noworodkowi bilirubiny. Jeżeli noworodek w pierwszych dniach jest karmiony zbyt mało, wówczas następuje opóźnione wydalanie smółki (czarnej, smolistej kupki). Zielony barwnik znajdujący się w  smółce może zostać ponownie wchłonięty do krwioobiegu podwyższając poziom bilirubiny, a tym samym żółtaczka fizjologiczna przedłuża się.

Żółtaczka ta może nie zostać zauważona przez rodziców dziecka już po wyjściu ze szpitala. Obecnie w przypadku porodu zdrowego dziecka wyjście ze szpitala następuje bardzo szybko i szczególnie w sytuacji, gdy są problemy z karmieniem piersią może to spowodować zbyt późne rozpoznanie hiperbilirubinemii.

Należy zwrócić uwagę na niepokojące objawy takie jak:

• pojawienie się żółtaczki lub jej nasilanie się,
• zmianę zabarwienia skóry z żółto – pomarańczowego na żółto – oliwkowy,
• szaro- białe stolce lub bardzo ciemny, żółto – brązowy kolor moczu,
• wyraźne zaburzenia zachowania dziecka (ospałość, drgawki, dziwne odruchy, wiotkość mięśni lub piskliwy, głośny krzyk).

Czasami żółtaczka ta zazębia się z żółtaczką mleka kobiecego. Wówczas należy sprawdzić, czy dziecko na pewno otrzymuje odpowiednią ilość mleka.

Żółtaczka mleka kobiecego

Oprócz żółtaczki noworodków czasami u dzieci karmionych wyłącznie piersią lub mlekiem matki występuje tak zwana żółtaczka związana z mlekiem matki i jest najczęstszą postacią przedłużonej żółtaczki noworodków. Pojawia się ona zazwyczaj nie wcześniej niż przed upływem ukończenia 2 tygodnia życia i dotyczy prawie połowy noworodków karmionych mlekiem mamy (dzieci mogą mieć delikatnie zażółconą skórę i białka oczu). Nie jest znana jej przyczyna. Badania przeprowadzone na szczurach wykazały, że ⅔ próbek mleka przejściowego i dojrzałego spowodowały wzrost wchłaniania zwrotnego bilirubiny niezwiązanej w jelitach, prawdopodobnie w związku z wpływem niezidentyfikowanej substancji występującej w mleku ludzkim. Prawdopodobnie chodzi tu o obecność w mleku mamy lipazy lipoproteinowej i betaglukuronidazy.

W przypadku tego rodzaju żółtaczki niemowlęta domagają się karmień, są aktywne, często robią siusiu i kupkę oraz przybierają na wadze. Żółtaczka ta może trwać kilka, a nawet 8-12 tygodni i zwykle nie wymaga leczenia, po prostu stopniowo ustępuje. Podwyższony poziom bilirubiny niezwiązanej w surowicy u noworodków obniża się w różnym tempie, pomimo kontynuacji karmienia piersią.

Żółtaczka związana z niedojadaniem (wywołana głodem)

W pierwszych dniach życia noworodek powinien otrzymać odpowiednią ilość mleka. U dzieci, u których nastąpił spadek wagi urodzeniowej powyżej 10% występuje zagrożenie żółtaczką, bowiem zmniejszenie spożycia kalorii poniżej dawki należnej dla wieku skutkuje zdecydowanie większym wzrostem poziomu bilirubiny niezwiązanej. Według dwóch przeprowadzonych badań nie ma różnicy w poziomie bilirubiny noworodków karmionych sztucznie i naturalnie, w ciągu pierwszych pięciu dni życia. Jednakże częściej się pisze o tym, że większy jest ubytek masy ciała i wzrost poziomu bilirubiny u noworodków karmionych piersią. Żółtaczkę tę najczęściej obserwuje się w ciągu pierwszego tygodnia życia noworodka (inicjacja karmienia), ale może ujawnić się i później (do 28 dni), a nawet w wieku niemowlęcym. Powstanie tej żółtaczki spowodowane jest zwiększonym wchłanianiem zwrotnym w jelitach bilirubiny niezwiązanej w przypadku niedożywienia noworodka, co może skutkować osiągnięciem toksycznego poziomu bilirubiny.

Dlatego bardzo duże znaczenie ma częste karmienie piersią w pierwszych dniach życia dziecka. Noworodek wówczas szybciej wydala smółkę, nie zwiększa się wchłanianie zwrotne bilirubiny w jelitach powodowane przez głodowanie i nie następuje jej powrót do krążenia. Istnieje wtedy też mniejsze ryzyko wejścia żółtaczki wywołanej głodem w interakcję z żółtaczką mleka kobiecego.

Żółtaczka z konfliktu serologicznego w zakresie grupy Rh lub ABO (żółtaczka hemolityczna)

Konflikt serologiczny najczęściej wynika z niezgodności grupy krwi matki i dziecka albo w zakresie czynnika Rh (matka ma Rh- a dziecko Rh+), albo z konfliktu grup głównych krwi AB0. Konflikt grup głównych zachodzi kiedy matka ma krew grupy 0 (zero), a noworodek inną (A, B lub AB). W wyniku tych różnic krwinki dziecka są niszczone przez przeciwciała matki przekazane przez łożysko podczas ciąży.