Odstawienie – czego o nim nie wiesz?
Odstawienie – czy wydaje Ci się, że masz o nim wiedzę? Na temat samoodstawienia dzieci nadal niewiele wiadomo. Czas odstawiania się dzieci od piersi interesuje zarówno społeczeństwo, jak i naukowców. Eksperci opisują ten proces na podstawie przekazów historycznych, wniosków badaczy, czy doświadczeń współczesnych mam karmiących. Choć tych ostatnich nie jest wiele, bo zwykle w krajach zachodnich, to właśnie matka podejmuje decyzję o zakończeniu karmienia. “Nie ma ustalonego wieku, do którego powinnaś karmić swoje dziecko”. [dr William Sears]
Źródłem wiedzy na temat długiego karmienia piersią i samoodstawienia dla polskich mam są między innymi Brytyjki i Amerykanki, które potrafią otwarcie rozmawiać o karmieniu piersią.
Naturalny wiek odstawiania od piersi
Doktor Katherine Ann Dettwyler z Wydziału Antropologii Uniwersytetu w Teksasie w swojej pracy „A Natural Age of Weaning” przedstawiła badania, w których wzięła w cyklu życia naczelnych (goryle i szympansy mają ponad 98% ludzkich genów) zmienne takie jak: długość ciąży, masa urodzeniowa, tempo wzrostu, wiek dojrzałości płciowej, wiek wyrzynania się zębów, długość życia, itd. Następnie badano korelację tych zmiennych z wiekiem odstawienia od piersi.
Przegląd 64 badań przeprowadzonych wśród dzieci przed latami 40. XX wieku pokazał, że średni czas karmienia piersią wynosi około 2,8 roku, ale niektóre społeczeństwa karmią piersią znacznie krócej, a inne znacznie dłużej. Zatem statystycznie nie ma sensu mówienie o średnim wieku odstawienia od piersi na całym świecie, ponieważ tak wiele dzieci w ogóle nie jest karmionych piersią lub ich matki z różnych powodów rezygnują z niego w ciągu pierwszych kilku dni lub po kilku tygodniach od porodu.
Niektóre dzieci są karmione po kilka lat, ale stanowią one wyjątki. Chociaż nadal istnieje na świecie wiele grup etnicznych, w których dzieci są rutynowo karmione piersią do wieku 4-5 lat lub dłużej. Z analizy zebranych badań wynika, że wskazywany czas naturalnego odstawienia od piersi jest bardzo szacunkowy i zależny od różnych zmiennych, w tym kultury danego kraju. [4]
Odstawienie historycznie i kulturowo
Na przestrzeni wieków w różnych kulturach uznawano różne etapy w rozwoju dziecka za moment zakończenia karmienia piersią, przy czym w starożytności dzieci były karmione piersią dłużej niż obecnie w zachodnim społeczeństwie:
- 12-18 miesięcy lub do ponownego pojawienia się miesiączki u matki karmiącej – wg Arystotelesa.
- 12-18 miesięcy – tradycyjnie karmiły tak swoje dzieci matki w społeczeństwach Zulu (południowa Afryka), kiedy to mogły się spodziewać nowej ciąży.
- Po około 3 latach – wg starożytnych Hebrajczyków.
- Między 2 a 4 lata – we współczesnych populacjach ludzkich (na podstawie ponad 100 kultur). Uznaje się, że średni światowy wiek odstawienia to 4,2 roku, ale liczba ta nie jest dokładna.
Z obserwacji Fundacji Mlekiem Mamy (korespondencja, historie opowiadane podczas warsztatów, itd.) wynika, że wiele mam karmiących naturalnie odstawia dzieci od piersi w momencie podjęcia decyzji o kolejnej ciąży. Bywa, że zakończenie karmienia piersią w ciąży zalecają ginekolodzy. Niektóre kobiety kończą karmić piersią na różnym etapie ciąży, by po porodzie wrócić do karmienia także i starszego dziecka. Inne karmią dzieci bez przerwy. Wtedy mówimy o mamach karmiących w tzw. tandemie, czyli karmiących w jednym czasie dzieci w różnym wieku (np. dwulatka i noworodka). Tu przeczytasz o zaletach i wadach takiego sposobu karmienia.
Teorie antropologiczne
Moment odstawienia dziecka od piersi antropolodzy ustalali na podstawie badań naczelnych. Ich teoria nie bierze pod uwagę fizjologii cyklu rozrodczego kobiety, lecz rozwój dziecka. Osiąganie tzw. kamieni milowych przez dzieci jest zindywidualizowane, dlatego czas odstawienia może być różny.
Przykładowe obliczenia czasu samoodstawienia:
- Potrojenie masy urodzeniowej (około 1 roku życia) lub osiągnięcie przez niemowlę czterokrotności swojej masy urodzeniowej (2,5 – 3,5 roku).
- Osiągnięcie około 1/3 swojej prawdopodobnej wagi dorosłego wieku (około 5-7 lat), przy czym chłopcy byli dłużej karmieni niż dziewczynki.
- Wiek dziecka jest sześciokrotnie dłuższy niż czas trwania ciąży (tj. 4,5 roku).
- Wyrżnięcie się pierwszego trzonowca (niezależność żywieniowa) – Holly Smith zbadała grupę 21 gatunków naczelnych (goryle i szympanse), w której odstawienie następowało z chwilą wyrżnięcia się pierwszych stałych zębów trzonowych. U ludzi byłoby to w wieku 5,5- 7 lat.
- Około 9-12 miesięcy lub gdy pojawiły się kły (16-23 miesiące) – dr Luther Emmett Holt i dr Job Lewis Smith, założyciele Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Dr L. Smith odradzał odstawianie dziecka od piersi w miesiącach letnich, z uwagi na ryzyko wystąpienia “biegunki odstawieniowej”.
- Porównanie wieku odstawienia i dojrzałości płciowej – mniej więcej w połowie drogi do dojrzałości rozrodczej, czyli około 6-7 lat.
- Osiągnięcie dojrzałości przez układ odpornościowy – mleko matki pomaga rozwijać układ odpornościowy i wzmacnia go przeciwciałami matczynymi około 6 roku życia.
- Zdolność trawienia laktozy – od 2 roku życia następuje spadek enzymu laktazy odpowiedzialnego za trawienie laktozy, przy czym do zakończenia produkcji laktazy dochodzi między 5 a 10 rokiem życia, w zależności od badanej populacji. Wynika z tego, że dzieci mają zdolność trawienia mleka matki przez okres 2 – 10 lat. [5]
Odstawienie w ujęciu historycznym
Sposób żywienia niemowląt na przestrzeni wieków pozostaje w zainteresowaniu badaczy. Na odstawienie niemowląt od piersi duży wpływ miał rozwój przemysłu w XIX i na początku XX wieku. Popularne stało się wówczas karmienia sztuczne, które przyczyniło się do śmiertelności niemowląt. Wzrost zgonów wśród niemowląt spowodował rozwój pediatrii jako specjalizacji w medycynie. Więcej przeczytaj tu.
Problemem było również zbyt wczesne wprowadzanie niemowlętom pokarmów stałych. W efekcie czego w 1940 roku kanadyjskie Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej rozesłało do przyszłych i matek małych dzieci opracowanie dr. Ernesta Couture, w którym lekarz podkreślał, że mleko matki jest najlepszym sposobem żywienia dla niemowląt.
Według Health Canada, w latach 1998/1999, 81,9% dzieci było przez pewien czas karmionych piersią. Po trzech miesiącach 63,0% niemowląt było nadal karmionych piersią. Zauważono, że na wskaźniki czasu trwania karmienia piersią ma wpływ wiek matki. Im matka była starsza, tym dłużej karmiła piersią. Tylko 49,1% niemowląt karmionych piersią przez matki w wieku 25 lat lub młodszych było nadal karmionych piersią po trzech miesiącach. Natomiast matki w wieku 35 lat lub starsze kontynuowały karmienie po 3 miesiącach (74,9% niemowląt). [1]
Obecnie 40-50% Kanadyjek odstawia dzieci przed 6 miesiącem życia, a tylko 34% karmi wyłącznie piersią przez pierwsze 3 miesiące. [2] Statystyki mogłyby być lepsze, ponieważ płatny urlop macierzyński został wydłużony do 12 miesięcy po porodzie.
W Stanach Zjednoczonych w 2017 roku 84,1% noworodków było karmionych piersią, a tylko 58,3% niemowląt karmiło piersią w wieku 6 miesięcy, z czego 46,9% było karmionych wyłącznie piersią przez pierwsze 3 miesiące.
W Wielkiej Brytanii, w latach 2020/2021 74% noworodków otrzymało mleko matki lub dawczyni, natomiast odsetek niemowląt całkowicie lub częściowo karmionych piersią w wieku od sześciu do ośmiu tygodni wahał się na poziomie około 48%. [3]
Przedstawione dane pokazują, że większość dzieci na świecie jest odstawianych od piersi we wczesnym okresie niemowlęcym.
Magiczne 7 lat
Mamy, których dzieci domagają się piersi dłużej niż w okresie niemowlęcym, czy w pierwszych latach życia, z niecierpliwością czekają na odstawienie się dziecka od piersi. Czasami powoli tracą nadzieję, że nastąpi to szybko. Kiedy dowiadują się, że samoodstawienie następuje między drugim a siódmym rokiem – są zwykle przerażone. Z upływem kolejnego roku mlecznej drogi – z utęsknieniem czekają na 7. urodziny dziecka, wymianę uzębienia na stałe. W kręgach mam DKP wypadanie “mleczaków” i siódmy rok wyznaczają zakończenie karmienia piersią.
Ale czy faktycznie zawsze ono następuje? Okazuje się, że nie. Zdarzają się bardzo wyjątkowe dzieci, o wysokich potrzebach i wrażliwości, które pomimo rozpoczęcia nauki w szkole, nadal chętnie piją mleko mamy. Czyżby jednak wiekiem, w którym następuje zakończenie karmienia piersią przez ludzkie dzieci było 10 lat? Może kiedyś poznamy wnioski współczesnych badaczy dotyczące tego zagadnienia.
Czy dziecko odstawi się przed 18-tką?
Wśród matek długo karmiących piersią dość popularne jest stwierdzenie, że będą karmiły do osiemnastki (osiemnastego roku życia dziecka). Jest to taka ironiczna odpowiedź na pytania osób trzecich o moment zakończenia karmienia piersią.
“Karmienie do osiemnastki” to również prześmiewcze określenie używane przez mamy, które nie karmiły piersią w ogóle, bądź robiły to krótko. Przy czym dla każdej z nich długość okresu karmienia może mieć zupełnie inny wymiar.
Czy dziecko odstawi się przed 18? Na pewno. Zdrowe dziecko nie będzie ssało piersi matki w okresie nastoletnim, podobnie, jak żadna matka nie chciałaby karmić tak długo.
Im dziecko jest starsze, większość matek w naturalny sposób zaczyna ograniczać karmienie piersią, stawiać granice albo negocjuje z dzieckiem zasady karmienia. Niewiele matek czeka na samoodstawienie się dziecka, bez względu na to jak długo by to trwało.
Odstawienie w oczach dziecka
Niektóre dzieci DKP chętnie opowiadają o różnych smakach mleka, tłumaczą dlaczego lubią ssać pierś mamy, wyznaczają sobie czas odstawienia. Dla nich picie mleka mamy jest czymś naturalnym.
Natomiast jednym z argumentów osób dorosłych przeciwko karmieniu dzieci starszych niż rok, dwa, czy kilkuletnich jest, że dziecko będzie to pamiętało. Jednak niewiele dzieci jest karmionych piersią na tyle długo, by picie mleka z piersi mamy pozostało w ich wspomnieniach. A nawet jeśli będą pamiętały? Co jest złego w tego rodzaju bliskości fizycznej z mamą, która się zdarza wyłącznie w czasie karmienia piersią? Co złego jest w żywieniu swojego dziecka mlekiem odpowiednim dla gatunku ludzkiego?
Optymalny czas karmienia piersią
Optymalny czas karmienia piersią jest nieznany. Biorąc pod uwagę wszystkie zmienne, które wpływają na laktację, proces karmienia piersią, ograniczenia, przekonania, politykę państwa, zdrowie publiczne, itd. – nie można dokładnie określić wieku, w którym odstawiają się dzieci od piersi.
Najbardziej ekscytujące informacje o procesie odstawiania dziecka od piersi mogą pochodzić z badań różnych współczesnych kultur. Jednak dla każdej pary mama – dziecko droga mleczna będzie indywidualna, specyficzna dla ich sytuacji.
Odstawienie jest procesem!
Jedno jest pewne: u ssaków naczelnych odstawienie od piersi jest procesem – nie wydarzeniem, które ma miejsce w jednym momencie. A przyrost wagi i wzrostu dziecka, wyrzynanie się zębów oraz obserwacje behawioralne nie są metodami najbardziej doskonałymi do opisywania procesu odstawienia od piersi.
Jednakże z wysnutych przez naukowców wniosków wynika, że naturalny wiek odstawienia dziecka od piersi wynosi od około 2 do 7 [4], a nawet 10 lat! [5]
Źródła:
[1] “Weaning from the breast”, Paediatr Child Health. 2004 Apr; 9(4): 249–253. doi: 10.1093/pch/9.4.249
[2] “Breastfeeding rates are high in a prenatal community support program targeting vulnerable women and offering enhanced postnatal lactation support: a prospective cohort study”, International Journal for Equity in Health, Article number: 71 (2021) [KLIK]
[3] “Breastfeeding“, Evidence for better health care [KLIK]
[4] “A Natural Age of Weaning”, by Katherine Dettwyler, PhD, Department of Anthropology, Texas A and M University [KLIK]
[5] “Evolving Motherhood: When to Wean Part I”, The International Milk Genomics Consortium (IMGC) [KLIK]
[6] “Cultural Motherhood: When to Wean Part II”, The International Milk Genomics Consortium (IMGC) [KLIK]
[7] “Optimal duration of exclusive breastfeeding”, M. S. Kramer, R. Kakuma, PubMed [KLIK]
Opr. Marlena Świrk – Promotorka Karmienia Piersią (CNoL), doula (Stowarzyszenie Doula w Polsce), fundatorka i Prezeska Zarządu Fundacji Mlekiem Mamy.
Artykuł jest częścią projektu “Kalendarz Mlekiem Mamy”, realizowanego w ramach działań statutowych Fundacji Mlekiem Mamy, we współpracy z innymi organizacjami zajmującymi się w swoich działaniach szeroko pojętą tematyką laktacji: Fundacja Kobiet Twórczych (Centrum Nauki o Laktacji) – CNoL, Polskie Towarzystwo Konsultantów i Doradców Laktacyjnych – PTKiDL, Fundacja Bank Mleka Kobiecego – FBMK.
Sesję fotograficzną wykonała Zuzanna Kruschewska Photography.
