Żywienie małego dziecka
Prawidłowe żywienie w pierwszym okresie życia dziecka, stanowi fundament do jego właściwego i harmonijnego rozwoju fizycznego oraz psychomotorycznego.
Pierwsze 1000 dni odżywiania malucha, a wcześniej odpowiednie żywienie matki w okresie ciąży i podczas karmienia piersią zapewnia idealne zaprogramowanie jego stanu zdrowia na kolejne lata jego życia.
Idealny cel żywieniowy
Idealnym celem do którego powinna dążyć każda matka powinno być karmienie dziecka wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy jego życia i kontynuować tak długo, jak życzy sobie tego ona i jej dziecko. Należy podkreślić, iż częściowe lub krótsze karmienie piersią, będzie również miało korzystny wpływ na stan jego zdrowia. W czasie karmienia piersią należy pamiętać, aby karmić dziecko na żądanie, od 8 do 12 razy na dobę, pamiętając o 1-2 karmieniach w ciągu nocy.
Karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy oznacza, że w tym okresie niemowlę będzie karmione wyłącznie pokarmem matki. Nie ma potrzeby włączania mu do diety innych płynów, takich jak: woda, soki czy mieszanka mleczna. Wyjątek stanowią witaminy i leki.
Substytut mleka matki
Jeśli z różnych powodów dochodzi do sytuacji, często niezależnych od matki, że nie może karmić swojego dziecka piersią czy odciągniętym mlekiem to musi dokonać wyboru mieszanki mlecznej. Wybór mleka modyfikowanego dla noworodka czy niemowlaka zawsze musi się odbyć po konsultacji z lekarzem. Jego zmiana na nowy preparat również powinna być skonsultowana i przeanalizowana, uwzględniając obecne objawy i stan zdrowia dziecka.
Większość produktów zastępujących mleko matki wytwarzanych jest z białka mleka krowiego. Istnieją też na rynku produkty z mleka koziego, hydrolizatów białka oraz zawierające białko sojowe.
W czasie karmienia dziecka z butelki mieszanką mleczną należy pamiętać, aby przygotowywać mleko według instrukcji, nie karmić dziecka na leżąco i nie pozostawiać go samego w czasie karmienia oraz kontrolować przepływ mleka przez otwór w butelce stosownie do wieku i umiejętności.
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających zgodnie z zaleceniami ekspertów do diety niemowlaka należy rozpocząć nie wcześniej niż w 17 tygodniu życia (początek 5 m. ż.) i nie później niż w 26 tygodniu życia (początek 7. m.ż.).
Wcześniejsze wprowadzenie pokarmów stałych niż w 7 miesiącu życia, należy rozważyć u dzieci z dużym zapotrzebowaniem na żelazo i słabym przyrostem masy ciała.
Wskazane byłoby, aby pokarmy uzupełniające były wprowadzane w osłonie mleka kobiecego przynajmniej przez 2-3 miesiące.
Czas wprowadzenia żywienia uzupełniającego dla wcześniaka.
Najnowsze badania naukowe dowodzą, że najkorzystniejszym okresem wprowadzania pokarmów stałych u dziecka przedwcześnie urodzonego, to okres od 5 m.ż. do 8 m.ż., pod warunkiem, że ukończył co najmniej 3 miesiące wieku skorygowanego, a jego rozwój motoryczny pozwala na bezpieczne nakarmienie go.
Zbyt wczesne wprowadzenie pokarmów stałych, może sprzyjać otyłości, a zbyt późne będzie sprzyjało wystąpieniu zaburzeń karmienia.
Czynniki warunkujące wprowadzanie pokarmów stałych do diety dziecka.
Dojrzałość niemowlaka
Decyzja dotycząca wprowadzania pokarmów do diety dziecka musi być podjęta w związku z jego osiągnięciem dojrzałości nerwowo – mięśniowej, pozwalającej na kontrolowanie ruchów głowy i szyi oraz jedzeniem z łyżeczki, nabyciem umiejętności siedzenia z podparciem, a także zanikiem odruchu usuwania z ust ciała obcego, który utrudnia karmienie pokarmami innymi niż płynne.
Akcesoria
Karmienie pokarmami stałymi należy rozpocząć płaską, twardą łyżeczką (np. metalową). Przy wyborze sztućców ma znaczenie kształt, a nie ich jakość. Naukę picia wody rozpoczynamy od kubka otwartego, który z reguły jesteśmy w stanie znaleźć wśród swoich naczyń. Istotnym elementem w czasie wdrażania do diety malucha nowych pokarmów jest fotelik bądź krzesełko do karmienia, które musi być zaopatrzone w podpórkę na nóżki dziecka.
Rodzice muszą także zastanowić się nad miejscem spożywanych posiłków. Najcudowniej byłoby, gdyby był to stół przy którym je posiłki cała rodzina.
Konsystencja
Pierwsze pokarmy podawane niemowlakowi powinny mieć raczej konsystencję papkowatą. Stopniowo należy je wzbogacać grudką o różnej wielkości, aż do zaakceptowania przez dziecko produktów, które może wziąć do rączki. Po 10 miesiącu życia należy podawać maluchowi do spożycia kawałki jedzenia wymagające zaawansowanego przeżuwania.
Zdobywanie umiejętności
W pierwszym roku życia dziecko powinno nauczyć się takich umiejętności jak gryzienie, żucie i połykanie pokarmów o różnej konsystencji. A posługiwanie się sztućcami oraz picie z kubka otwartego nie powinno stanowić dla niego żadnej trudności w tym okresie życia.
Wprowadzanie pokarmów stałych do diety dziecka
Nowe produkty do diety należy wprowadzać powoli, stopniowo zaczynając od 3-4 łyżeczek, obserwując reakcje dziecka. Z uwagi na możliwość wystąpienia u maluchów bólu brzucha, zmian skórnych, ulewań czy reakcji alergicznych wskazane byłoby, aby nowe produkty wprowadzać do diety stopniowo, wnikliwie obserwując jego zachowanie.
Kolejność wprowadzanych pokarmów stałych ma mniejsze znaczenie. Jednak trzeba pamiętać, iż rozwijanie akceptacji owoców jest łatwiejsze niż warzyw. Dlatego korzystniejsze jest wprowadzenie do diety na początku pokarmów warzywnych oraz wszelkiego rodzaju kasz.
Należy podkreślić, że rodzice niemowlaka mają wpływ na to co dziecko będzie jadło oraz kiedy i jak jedzenie będzie podane, zaś dziecko decyduje czy posiłek zje i ile go zje.
Bardzo istotne jest również, aby rodzic potrafił rozpoznać u dziecka objawy głodu i sytości.
Do objawów głodu, które możemy zaobserwować u dziecka zaliczamy:
- płacz,
- pobudzone ruchy kończyn górnych i dolnych na widok pokarmu,
- otwieranie ust,
- podążanie wzrokiem w stronę łyżeczki.
Do objawów sytości należą: zasypianie podczas jedzenia oraz grymaszenie podczas karmienia.
W 6-8 miesiącu życia niemowlę powinno spożywać 2-3 posiłki uzupełniające. Natomiast w wieku od 9 do 24 miesiąca 3-4 posiłki uzupełniające i 1-2 przekąski. Przekąska to niewielka porcja pokarmu, wygodna i łatwa do podania np.: warzywa, owoce, itd.
Metoda baby led weaning (BLW)
Jest to metoda karmienia sterowanego przez dziecko. To ono decyduje, kiedy potrafi już samodzielnie siedzieć, który z produktów przygotowanych przez rodzica weźmie do rączki i zje. Ten sposób żywienia małego dziecka zapoznaje go z różnorodnością pokarmów, różnymi konsystencjami, zapachami, smakami i wyglądem jedzenia. Ma wiele zalet i jest bardzo pomocna w rozwoju akceptacji i preferencji smakowych dziecka. U dziecka posiadającego umiejętność samodzielnego siedzenia, które także osiągnęło dojrzałość nerwowo – mięśniową, pozwalającą na kontrolowanie ruchów głowy i szyi, można pominąć etap papek. W takiej sytuacji od razu wprowadza się nowe produkty w kawałkach.
O szczególnych produktach oraz o roli płynów w diecie małego dziecka przeczytasz w odrębnych artykułach.
Propagowanie zasad zdrowego żywienia dzieci od jak najwcześniejszego okresu ich życia zapewni naszym dzieciom lepszy start i rozwój. Pamiętajmy o tym i rozpowszechniajmy tę wiedzę.
Piśmiennictwo:
- Cukry w żywieniu dzieci i młodzieży – stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne 2019; 16:561-570.
- Dyrektywa Parlamenty Europejskiego i Rady 2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmniejszająca dyrektywę Rady 2001/112/WE odnosząca się do soków owocowych i niektórych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi.
- Janicka-Rachtan J., Horvath A.: Napoje roślinne – niezdrowy marketing czy zdrowa alternatywa dla diety bezmlecznej?, Standardy Medyczne Pediatria 2019; 16: 226-236.
- Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego towarzystwa Gastroenterologii i Hepatologii Żywienia Dzieci, Przegląd Pediatryczny, 2021.
- Woś H., Weker H., Jackowska T. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzieży. Standard Med. Interna, 2010; t. 1:7-15.
Opr. mgr Iwona Nadratowska, pielęgniarka, IBCLC, CDL, Polskie Towarzystwo Konsultantów i Doradców Laktacyjnych. Na co dzień pracuje w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie. Ponadto prowadzi praktykę w Centrum Edukacji Rodziców, Poradnia laktacyjna/Szkoła rodzenia, ul. Żołnierska 14d/2, tel. 502 678 228.
Artykuł jest częścią projektu “Kalendarz Mlekiem Mamy”, realizowanego w ramach działań statutowych Fundacji Mlekiem Mamy, we współpracy z innymi organizacjami zajmującymi się w swoich działaniach szeroko pojętą tematyką laktacji: Fundacja Kobiet Twórczych (Centrum Nauki o Laktacji) – CNoL, Polskie Towarzystwo Konsultantów i Doradców Laktacyjnych – PTKiDL, Fundacja Bank Mleka Kobiecego – FBMK.
Sesję fotograficzną wykonała Zuzanna Kruschewska Photography.
