Próchnica zębów u małych dzieci
Próchnica zębów to choroba infekcyjna wywoływana przez paciorkowce, głównie Streptococcus mutans. Według danych Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) próchnica jest najczęstszą przewlekłą chorobą dzieciństwa, a częstość jej występowania w grupie najmłodszych dzieci w ostatnich latach rośnie. [1]
Czym jest próchnica?
Obecne w jamie ustnej bakterie chorobotwórcze demineralizują szkliwo zębów, w wyniku czego odsłonięta zostaje znajdująca się pod szkliwem mniej uwapniona zębina. Następnie rozpoczyna się powstawanie ubytku wskutek proteolitycznego bakteryjnego rozpadu zębiny. [2]
Szczególnym typem próchnicy jest próchnica wczesna, która występuje tuż po wyrżnięciu się zęba. Na początku obejmuje górne siekacze, a następnie atakuje kolejne wyrzynające się zęby. Najczęściej dotyka ona dzieci wcześnie ząbkujące, u których czas mineralizacji zębów jest krótszy. Charakterystyczną cechą tej choroby jest szybki i niezahamowany przebieg mimo prowadzonych działań leczniczych. [3]
Przyczyny zakażenia
Badania wskazują, że jedną z głównych przyczyn zakażenia próchnicą są pośrednie i bezpośrednie kontakty ze spokrewnionymi osobami, których jama ustna została skolonizowana drobnoustrojami próchnicotwórczymi. Zatem nie tylko całowanie, ale też używanie tych samych sztućców stwarza możliwość zakażenia próchnicą. Streptococcus mutant co do zasady nie przenoszą się łatwo, ale pewne czynniki zwiększają ryzyko transmisji. Należą do nich przede wszystkim nieleczone ogniska próchnicy i zalegająca wskutek braku higieny płytka bakteryjna oraz dieta obfitująca w węglowodany. [4]
Inne czynniki rozwoju próchnicy są związane z przepływem śliny i stanem uzębienia. Niektóre choroby (m.in. cukrzyca, zespół Sjögrena czy mukowiscydoza) i leki (m.in. leki przeciwhistaminowe, przeciwdrgawkowe, przeciwdepresyjne) powodują kserostomię, czyli zmniejszają przepływ śliny, która odgrywa ważną rolę w buforowaniu niskiego pH, przepłukuje jamę ustną z cząstek żywności oraz wspiera remineralizację poprzez stwarzanie środowiska bogatego w wapń i fosforany. [1]
Wpływ na rozwój próchnicy wczesnej mają również czynniki ogólnoustrojowe, w tym patologiczny przebieg ciąży matki (zatrucia ciążowe, zagrażające poronienia), uporczywe i długo trwające wymioty, nieodpowiednie odżywianie, choroby przebyte przez matkę, niekorzystne warunki socjoekonomiczne, stres, wcześniactwo, pochodzenie z ciąży mnogiej, a także antybiotykoterapia w pierwszych miesiącach życia. [2]
Mleko mamy a próchnica
Od lat trwa dyskusja, czy karmienie piersią lub mlekiem mamy (zwłaszcza przez długi okres życia) może przyczyniać się do rozwoju próchnicy. Istnieją naukowe przesłanki, aby sądzić, że karmienie przed snem lub w nocy starszych dzieci oraz przedłużające się karmienie (dłuższe niż dla zaspokojenia głodu) mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Jednakże próchnica jest chorobą bardzo powszechną wśród małych dzieci, a tylko nieznaczna ich liczba karmiona jest mlekiem matki po ukończeniu roku. Skłania to naukowców do poszukiwania głównych przyczyn gdzie indziej. [5]
Autorzy metaanalizy badań naukowych z 2015 roku zaobserwowali, że ryzyko próchnicy u dzieci nigdy niekarmionych piersią było wyższe niż u dzieci karmionych w ten sposób rok lub krócej. [6] Badania nad wpływem wyróżnionych składników kobiecego mleka na namnażanie się bakterii próchnicotwórczych pokazują, iż laktoferyna i IgA znacząco hamują rozwój Streptococcus mutant. Laktoza, będąca głównym cukrem w mleku kobiecym, praktycznie nie wywiera wlewu na namnażanie się bakterii. Stwierdzono natomiast, że kazeina negatywnie oddziałuje na mikroflorę jamy ustnej. [7] Zauważmy jednak, że w znaczącej większości mieszanek mlekozastępczych również występuje kazeina.
Potrzeba dalszych badań, aby określić wpływ poszczególnych składników mleka kobiecego na zdrowie jamy ustnej. Jednak z dotychczasowych analiz wynika, iż karmienie mlekiem matki jest korzystniejsze niż stosowanie formuły mlekozastępczej, gdyż wspiera rozwój optymalnego mikrobiomu, chroniąc tym samym przed rozwojem bakterii patogennych. [5]
Próchnica butelkowa
W trakcie karmienia butelką mleko zalewa jamę ustną i oblepia zęby, co sprzyja namnażaniu się bakterii. Nawet najbardziej anatomiczny smoczek jest usytuowany w jamie ustnej płycej niż brodawka sutkowa. Dodatkowo większość smoczków umożliwia przepływ mleka mimo braku aktywnego ssania, co powoduje gromadzenie się mleka w jamie ustnej [8].
Tak zwana próchnica butelkowa występuje u około 15% niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia. Dotyczy dzieci, które są długo karmione butelką ze smoczkiem i zasypiają z nią. Równie duże ryzyko próchnicy niesie używanie kubeczka z ustnikiem. Szczególnie niekorzystne jest popijanie z butelki lub kubeczka przez cały dzień słodkich płynów, w tym mleka [2].
Możemy zatem stwierdzić, iż karmienie mlekiem matki z butelki niesie zdecydowanie większe ryzyko próchnicy niż karmienie piersią. W przypadku dzieci karmionych za pomocą butelki szczególnie ważna jest odpowiednia higiena jamy ustnej. Warto też możliwie szybko zrezygnować z butelki na rzecz otwartego kubka lub bidonu ze słomką. W obu rozwiązaniach dziecko musi być aktywne, aby pobierać pokarm, a dodatkowo słomka kieruje mleko głębiej, zapobiegając oblepianiu nim zębów. Należy też podkreślić, że karmienie mlekiem matki, niezależnie od sposobu, niesie niższe ryzyko próchnicy niż karmienie formułą mlekozastępczą.
Profilaktyka próchnicy
Profilaktyka próchnicy wymaga kompleksowych działań na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim należy zadbać o higienę jamy ustnej zarówno u dzieci, jak i u ich opiekunów.
Ogromnie ważne jest również prawidłowe postępowanie dietetyczne. Powinno obejmować m.in. wyłączne karmienie piersią przez około 6 miesięcy i jego kontynuację w trakcie rozszerzania diety, a także ograniczenie cukrów w diecie dziecka, zwłaszcza w formie słodkich napojów spożywanych pomiędzy posiłkami.
Zarówno dzieci, jak i ich opiekunów należy objąć stałą opieką stomatologiczną. Więcej informacji na temat profilaktyki próchnicy u dzieci znajdziesz w kolejnym artykule.
Kasia, mama karmiąca
Źródła:
[1] “Maintaining and Improving the Oral Health of Young Children“, www.pediatrics.aappublications.org
[2] “Próchnica zębów mlecznych”, mp.pl, www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/stomatologia
[3] “Próchnica wczesna”, mp.pl, www.mp.pl/pacjent/pediatria
[4] “Możliwości transmisji drobnoustrojów próchnicotwórczych”, Czytelnia Medyczna, www.czytelniamedyczna.pl
[5] “Stanowisko Centrum Nauki o Laktacji w sprawie karmienia piersią i mlekiem kobiecym w kontekście profilaktyki próchnicy wczesnodziecięcej”, lek. Dorota Bębenek, dr n. med. Magdalena Nehring-Gugulska, dr n. med. Monika Żukowska-Rubik, CNoL, Warszawa, marzec 2017, www.kobiety.med.pl/cnol
[6] “Karmienie piersią a próchnica zębów u dziecka”, mp.pl, www.mp.pl/pacjent/pediatria
[7] “Effect of Human Milk and its Components on Streptococcus Mutans Biofilm Formation.“, www.ncbi.nlm.nih.gov
[8] “Breastfeeding and Dental Health”, www.laleche.org.uk
Obrazek wyróżniający: zdjęcie z pixabay.com.
Niniejszy tekst ma charakter informacyjny i nie zastąpi indywidualnej konsultacji z lekarzem stomatologii i doradcą laktacyjnym. Decyzję o podjęciu dalszych kroków mama musi podjąć sama na podstawie uzyskanej wiedzy.
