Powstawanie mleka kobiecego
Gruczoł piersiowy (glandula mammaria, breast) – to największy, parzysty gruczoł skórny człowieka. Położony symetrycznie na przodzie klatki piersiowej przybiera kształt półkuli lub stożków.
Budowa piersi
Piersi składają się z tkanek: gruczołowej, tłuszczowej, łącznej i sieci naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów. Wielkość i kształt piersi zależna jest od ilości tkanki tłuszczowej, która nie ma wpływu na ilość wytwarzanego pokarmu.
Gruczoł sutkowy składa się z 9 płatów (lobi glandulae mammariae, lobes of the gland mammariae), będącymi właściwie złożonymi gruczołami pęcherzykowymi. Z każdego płata uchodzi przewód mleczny (ductus lactiferus, lactiferous ducts). Przewody mleczne odprowadzające pokarm z płatów gruczołowych tworząc złożoną sieć rozgałęzień w całym gruczole, zwiększając swoją średnicę podczas większej ilości napływającego mleka.
Brodawka piersiowa (papilla mammae, breast nipple) występuje na szczycie piersi stercząc delikatnie ku górze, a otoczona jest otoczką piersiową (areola mammae, breast areola). Ich nieco ciemniejsze zabarwienie spowodowane jest nagromadzeniem się melaniny (pigmentu). Powierzchnia otoczki posiada również specjalne gruczoły Montgomery’ego (Montgomery glands) wraz ze swymi ujściami.
Ciąża
Już w pierwszych tygodniach ciąży kobieta zauważa zmiany w swoim organizmie, a tym samym zmiany w piersiach. Stają się one pełniejsze, bardziej tkliwe, a na ich powierzchni zarysowują się naczynia krwionośne – ukrwienie gruczołu wzrasta. Z upływem kolejnych tygodni zmienia się również brodawka piersiowa – jej kolor ciemnieje, a otoczka się powiększa. Gruczoły Montgomery’ego zaczynają wydzielać substancję natłuszczającą – chroniącą brodawkę i otoczkę piersi.
Około 16-22 tygodnia ciąży rozpoczyna się pierwszy etap produkcji pokarmu – Laktogeneza I (L I). Pęcherzyki mleczne zaczynają produkować siarę – mleko przedporodowe (prepartum milk). Sygnałem do produkcji mleka jest wydalenie łożyska. W momencie narodzin, następuje spadek progesteronu w połączeniu z wysokim poziomem prolaktyny. Ok. 30-40 godzin po porodzie rozpoczyna się Laktogeneza II (L II) – etap fizjologiczny, w czasie którego dochodzi do nawału pokarmowego. Nie jest warunkowany ssaniem piersi przez dziecko. Laktogeneza II może zostać opóźniona w wyniku niektórych czynników okołoporodowych takich, jak: nie wydalenie całego łożyska, stres, w tym związany z nieplanowanym porodem zabiegowym, znieczulenie zewnątrzoponowe (głównie fentanyl), przez niektóre choroby matki (nadmierna otyłość, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy, cukrzyca) oraz z powodu problemów po stronie dziecka (wcześniactwo, choroba, wada, waga dziecka powyżej 4500 g).
Hormony
Wytwarzania pokarmu jest regulowane na drodze dwóch odruchów nerwowo – hormonalnych. W tym procesie bierze udział wiele hormonów, nazywanych wspólnie kompleksem laktogennym. W jego skład wchodzą: progesteron, insulina oraz IGF-I, glikokortykosteroidy (kortyzol), prolaktyna, estrogeny, hormon wzrostu i oksytocyna.
- Odruch wytwarzania pokarmu – prolaktynowy
Ssące pierś dziecko pobudza zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze brodawki i otoczki. Impuls przekazywany jest do podwzgórza, a następnie do przedniego płata przysadki mózgowej, skąd uwalniana jest prolaktyna, która uruchamia pęcherzyki mleczne do wytwarzania pokarmu. Odruch ten pobudzany jest przez częste prawidłowe przystawianie dziecka, a hamowany przez dokarmianie, dopajanie i podawanie smoczków.
- Odruch wypływu pokarmu – oksytocynowy
Ssanie piersi powoduje drażnienie brodawki, a tym samym wysyłanie bodźca do podwzgórza, a następnie również do tylnego płata przysadki mózgowej. Uwalniana w ten sposób oksytocyna pobudza komórki mięśni gładkich wokół przewodów i pęcherzyków mlecznych powodując tym samym wypływ mleka z piersi. Aby pobudzić prawidłowy odruch należy ocieplić pierś i odciągnąć niewielką ilość pokarmu, a także zapewnić matce spokój. Na zahamowanie odruchu może mieć wpływ ból, zdenerwowanie, niepewność, a także używki takie jak nikotyna czy alkohol.
Stabilizacja laktacji
Zazwyczaj w czasie pierwszych 2-4 tygodni następuje dostosowanie poziomu wydzielania mleka do potrzeb karmionego „na żądanie” dziecka (stabilizacja laktacji). Laktacja od teraz regulowana jest również przez mechanizm autokrynny. Produkcja mleka od tego momentu zwana jest laktogenezą III (L III). Ww. mechanizm działa na zasadzie prawa popytu i podaży – przystawiane często i aktywnie dziecko opróżnia prawidłowo pierś by zaspokoić głód, a ty
m samym daje sygnał do dalszej produkcji mleka. Jeśli pierś jest rzadko i niedostatecznie opróżniania, wtedy produkcja mleka jest spowalniana przez zawarte w nim niewielkie białka serwatkowe – FIL (Feedback Inhibitor of Lactation). Czynnik hamujący laktację chroni matkę przed przepełnieniem piersi, ale może wpłynąć na osłabienie laktacji:
wysoki poziom FIL = niski poziom produkcji mleka;
spadek poziomu białka = wzrost produkcji mleka.
Za utrzymanie dostatecznego poziomu laktacji na tym etapie odpowiada również prolaktyna. Receptory prolaktynowe (których aktywacja następuje w pierwszych tygodniach laktacji) znajdujące się na ściankach pęcherzyków mlecznych odbierają sygnał o obecności hormonu we krwi i przekazują go laktocytów. Te uruchamiają produkcję pokarmu i mleko wypełnia piersi. Kiedy piersi są przepełnione – receptory blokują się. Opróżnienie piersi ponownie uruchamia receptory dla dalszej produkcji mleka. Oznacza, to że im częściej pierś jest pobudzana przez ssące dziecko lub opróżniana laktatorem, tym intensywniejsza jest produkcja mleka. Natomiast, jeżeli zmniejsza się częstotliwość, efektywność karmień lub ściągania pokarmu doprowadzając do przepełniania się piersi – ilość wytwarzanego mleka staje się coraz mniejsza.
Podsumowanie
Na ilość mleka nie ma wpływu wygląd piersi – lecz ich wewnętrzna budowa. Prawidłowym zjawiskiem jest pojawienie się pierwszych kropli pokarmu (siara) już podczas trwania ciąży. Nawał mleczny zazwyczaj następuje po 2-3 dniach od narodzin. Dla utrzymania prawidłowego poziomu laktacji niezbędne jest efektywne i częste przystawienie dziecka, które opróżnia piersi czym stymuluje je do dalszej produkcji pokarmu.
MR
Dla zobrazowania całości procesu – anglojęzyczny film z bazy You Tube.
Źródła:
- „Jak i gdzie powstaje mleko kobiece?”, Magdalena Nehring-Gugulska, Monika Żukowska-Rubik, pediatria.mp.pl
- „Anatomia i morfologia gruczołu piersiowego”, Monika Żukowska-Rubik, www.kobiety.med.pl/cnol
- „Regulacja laktacji”, Monika Żukowska-Rubik, Magdalena Nehring-Gugulska, www.kobiety.med.pl/cnol
- „Fizjologia laktacji”, www.laktacja.pl
- „How does milk production work?”, Kelly Bonyata, kellymom.com
- Film: „How Do My Breasts Make Milkk?”, My Ameda, www.youtube.com
- Grafika: „Schemat przebiegu poszczególnych etapów laktogenezy”, oprac. K. Zawada, kobiety.med.pl/cnol
- Grafika: „Uproszczony schemat budowy piersi”, lovi.pl
- Grafika: „Pęcherzyk mleczny”, Maciej Sarna, Medycyna Praktyczna.
- Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.
