O karmieniu piersią i odstawieniu
O karmieniu piersią i odstawieniu pisze się, mówi i słyszy bardzo dużo. Jednak na ten temat wypowiadają się nie tylko matki i różni specjaliści (medycy i zawody niemedyczne), ale również osoby zupełnie “nie w temacie”. Krążące w przestrzeni publicznej informacje na temat przebiegu laktacji i karmienia piersią nierzadko są sprzeczne, albo tworzą mitologię laktacyjną. Niepełne lub mylne tezy można spotkać bardzo często – co więcej, nie ograniczają się tylko do laktacji, ale dotyczą również samego procesu karmienia. Jednocześnie odsetek Polek karmiących naturalnie jest zdecydowanie za mały. Skąd w takim razie mają one czerpać wiedzę? No i skąd mają wiedzieć czy nie karmią za długo? Kiedy i czy w ogóle staje się to “przesadne”?
Zalecenia zdrowotne
Jak długo karmić dziecko?
Badania naukowe dotyczące karmienia piersią często koncentrują się na wąskim podejściu dyscyplinarnym, a przecież naukowcy powinni wziąć pod uwagę również nauki społeczne, przyrodnicze, środowiskowe i medyczne. Laktacja (i karmienie piersią) jest nauką interdyscyplinarną. Macierzyństwo i długość karmienia piersią wiążą się z takimi czynnikami jak:
- wzorce i warunki życia,
- ekologia,
- zdrowie globalne,
- polityka i rozwój państwa,
- zmiany kulturowe,
- ekonomia,
- równe szanse,
- biopsychologia.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca karmienie dzieci przez dwa lata i dłużej, przy czym przez pierwsze 6 miesięcy życia, dziecko powinno być karmione wyłącznie mlekiem matki, a w wyjątkowych przypadkach substytutem mleka kobiecego (preparaty do żywienia niemowląt tzw. formuła). Zalecenia te dotyczą zarówno krajów rozwijających się, jak i rozwiniętych (w tym Polski).
W starożytności, podobnie jak i obecnie, w wielu kulturach – dzieci były/są karmione przez kilka lat. Zazwyczaj dzieci piły mleko mamy do 2 lub 3 roku życia. I warto zaznaczyć, że długie karmienie raczej stanowiło całkowitą normę, a nie powód do zdumienia.
To najczęściej na zachodzie dzieci karmione są piersią tylko przez kilka miesięcy. Wynika to z wielu przyczyn, ale jedną z nich są przepisy z zakresu prawa pracy. Kobiety po prostu nie mają długiego urlopu macierzyńskiego. W praktyce, już kilka tygodni, miesięcy po porodzie muszą wrócić do wykonywanego zawodu i oddać dziecko pod opiekę niani, żłobka lub jeśli mają szczęście – kogoś z rodziny. Niektóre podejmują decyzję o odciąganiu mleka laktatorem, ale znaczna część sięga od razu po formułę. Niestety dzieje się tak, mimo odmiennych zaleceń światowych organizacji prozdrowotnych.
Fizjologia i natura niewiele mają wspólnego z polityką a mleko matki zawsze powinno stanowić podstawę żywienia niemowlęcia. Doradczynie laktacyjne, lekarze i dietetycy zalecają, aby dziecko było karmione co najmniej do ukończenia przez nie 1 roku życia. Wynika to stąd, że do tego czasu większość niemowląt wyrasta z alergii pokarmowych i żywienie alternatywne zapewni im prawidłowy rozwój.
Polska jest jednym z nielicznych krajów, gdzie kobieta może przebywać na urlopie rodzicielskim właśnie przez cały okres niemowlęcy. A przecież opieka nad dzieckiem w domu znacznie ułatwia karmienie piersią. Jednak największym problemem wpływającym na niskie statystyki karmienia piersią jest niewystarczające przygotowanie matek i niezadowalające wsparcie laktacyjne.
Rozszerzanie diety
Rozszerzanie diety dziecku rozpoczyna proces odstawienia. Po 6 miesiącu życia wprowadź do diety dziecka pokarmy odżywcze i bogate w żelazo. Pozwoli to uniknąć niedoboru żelaza.
Odstawienie
Zakończenie karmienia piersią jest zwykle emocjonalne, dlatego pamiętaj o empatii, reaguj na potrzeby dziecka. Relacja między matką a dzieckiem we wczesnym okresie ma ogromne znaczenie w życiu dorosłym. Odstawiaj dziecko powoli, stopniowo, w sposób naturalny i łagodny, o ile nie planujesz karmić do samoodstawienia.
Odżywianie
Bez względu na moment odstawienia dziecku należy zapewnić odpowiednie odżywianie. Matka karmiąca potrzebuje informacji i wsparcia – szczególnie specjalistów.
Opinie innych
Kiedy kobieta jest w ciąży, często słyszy od znajomych (i nieznajomych) różne opinie o karmieniu piersią. Jednak w tym okresie, uwaga przyszłej mamy skupia się głównie na samej ciąży i przebiegu porodu. Większość kobiet nie zagłębia się w temat karmienia piersią, nie przygotowują się do niego. Są przekonane, że będzie to naturalny proces. Pierwszym szokiem dla wielu mam, zaraz po narodzinach dziecka, jest napotkanie jakiejkolwiek trudności z przystawieniem noworodka do piersi, fizjologią laktacji, itp. Wówczas mogą być zalane różnymi opiniami, poradami i ocenami na temat sposobu karmienia. Warto podkreślić, że zdecydowana większość tego typu teorii nie ma poparcia naukowego.
Jeśli kobieta przebrnie przez ten niekiedy trudny okres, lub ma to szczęście, że karmienie piersią nie sprawia jej większych kłopotów – karmi dalej.
Wraz z upływem kolejnych miesięcy, karmienie piersią przestaje być sprawą mamy i dziecka. Kobiety słyszą coraz więcej pytań:
- Ty wciąż jeszcze karmisz??
- Jak długo będziesz karmić?!
Odstawienie kulturowo
Słowo “odstawienie” pochodzi od anglosaskiego słowa „wenian”, co oznacza „przyzwyczaić się do czegoś innego”. Zatem odstawienie dziecka następuje już w okresie niemowlęcym poprzez proces zamiany mleka na pokarmy stałe. Warto pamiętać, że rozszerzanie diety dziecka jest wieloetapowym procesem. Dzieci nie rezygnują z mleka mamy od razu. Przez wiele miesięcy nadal stanowi ono podstawę ich pożywienia, a wprowadzane pokarmy stałe są tylko jego uzupełnieniem. Dzieci stopniowo przyzwyczajają się do innej konsystencji, smaku i zapachu jedzenia.
Natomiast odstawienie od piersi w języku hebrajskim to “gamal”, co oznacza “dojrzewać”. Odstawienie oznaczało, że dziecko jest gotowe do wejścia w kolejny etap rozwoju i było to radosnym wydarzeniem.
Naturalny proces odstawienia dziecka od piersi, można zaobserwować w krajach mniej rozwiniętych, gdzie ludzie nadal funkcjonują w zgodzie z naturalnymi instynktami. To właśnie tam widok na przykład sześciolatka sięgającego po pierś mamy nikogo nie dziwi.
Praktycznie wszystkie dzieci same rezygnują z mleka mamy wtedy, gdy są na to gotowe. Bowiem odstawienie dziecka jest naturalnym i nieuniknionym procesem w jego rozwoju. Obejmuje on nie tylko dostosowanie żywieniowe, ale również immunologiczne, biochemiczne i psychologiczne. Niestety obecnie w kulturze zachodniej karmienie piersią jest mierzone co najwyżej w miesiącach, a nie latach.
Odstawienie dziś
Dziś wiadomo już, że rozszerzanie diety powinno odbywać się poprzez wprowadzanie innych pokarmów niż mleko w formie żywności uzupełniającej. Mimo tego, mleko nadal stanowi podstawę żywienia w okresie niemowlęcym. Z definicji stopniowe wprowadzanie do diety pokarmów uzupełniających jest początkiem odstawiania dziecka od piersi.
Po pierwszym roku życia dziecka niezwykle rzadko spotyka się, aby karmienie piersią występowało na żądanie matki. Przy prawidłowo postępującej laktacji nie zachodzą sytuacje, w których kobieta musi opróżniać piersi. Wyjątki stanowią nagłe zdarzenia, w których karmiąca kobieta zostaje rozłączona z dzieckiem (np. pobyt w szpitalu).
Ilość produkowanego mleka zależy od mechanizmu autokrynnego (zasada podaż – popyt). Jeżeli dziecko coraz rzadziej zgłasza się po mleko, nie opróżnia dokładnie piersi wówczas pokarm zalega w piersi i wydziela się czynnik hamujący laktację (FIL). Chroni w ten sposób matkę przed przepełnieniem się piersi. Zmniejsza się stężenie prolaktyny powodując ginięcie komórek wydzielniczych pęcherzyków mlecznych (laktocyty). W ten sposób gruczoł stopniowo zmniejsza się, aż wraca do rozmiaru sprzed ciąży (inwolucja). Dlatego też, kobieta karmiąca piersią starsze dziecko – nie musi przystawiać go do piersi, ponieważ sama nie odczuwa uczucia napięcia i przepełnienia piersi.
Rozszerzając dietę dziecka dąży się do tego, aby jego potrzeby stopniowo zaczęła zaspokajać żywność z rodzinnego stołu. Uzupełnia się w ten sposób dietę o niezbędne do prawidłowego funkcjonowania składniki. Chociaż mleko matki ma wszystko co potrzebne – na pewnym etapie życia okazuje się niewystarczające. Istnieje też związek między długotrwałym ssaniem, bez jedzenia pokarmów stałych, a złym odżywianiem. Z tego powodu wprowadzanie pokarmów uzupełniających jest bardzo ważne.
Starsze dzieci potrzebują jednak nie tylko mleka mamy, ale też jej bliskości. Pierś mamy jest nie tylko źródłem pokarmu. Jest ona również uspokojeniem, ukojeniem, metodą na zasypianie i nudę – jednym słowem bliskością.
Warto wiedzieć, że ogólne zasady odstawienia od piersi dotyczą dzieci zdrowych, urodzonych o czasie. W sytuacjach szczególnych, jak na przykład wcześniactwo, choroba przewlekła, czy zaburzenia lub opóźnienie w rozwoju dziecka, na każdym etapie laktacji może wystąpić problem z samoodstawieniem / odstawieniem od piersi.
Źródła:
- “Weaning from the breast”, Paediatr Child Health. 2004 Apr; 9(4): 249–253. doi: 10.1093/pch/9.4.249
- Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”.
🎧 Jeśli wolisz słuchać niż czytać podcast na ten temat znajdziesz tu.
📌 Podcasty dostępne są również na: Spotify, Google Podcasts i Apple Podcasty.
